Or=V/P; Or=(F+Xo‘+Xd)/F=1+Xo‘/F+Xd/F
Bu erda: Or-operatsion richag; F-sotishdan foyda Xo‘-o‘zgaruvchan xarajat; Xd-xarajat doimiy. Natura shaklidagi operatsion richag quyidagi bog‘lanishda topiladi:
Or=T-Xo‘/F Quyidagi misol orqali buni yanadaa yaxshiroq tushunib olishimiz mumkin.7 6-jadval Operatsion richag
Ko‘rsatkichlar
Belgi
Summa, mln so‘m
Sotishdan tushum
T
60000
Sotishdan foyda
F
5000
O‘zgaruvchan xarajatla
Xo’
30000
Doimiy xarajatlar
Xd
25000
Operatsion richag /qiymat/
Orq
12.0
Operatsion richag /natura/
Orn
6
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki: korxonada operatsion leveridj qiymati 12 ming so‘mni natura bo‘yicha 6 ming birlikni tashkil etgan. Yuqori darajadagi ishlab chiqarish leveridjga ega bo‘lgan korxona uchun ishlab chiqarish xajmini sezilarsiz o‘zgarishi, umumiy foydani sezilarli o‘zgarishiga olib keladi. Bu ko‘rsatkich korxona uchun doimiy hisoblanmaydi va u korxona sotish xajmining zahira miqdori bilan bog‘liqdir. Ishlab chiqarish xajmining o‘zgarishi kritik sotish xajmining sezilarsiz ko‘tarilishidan kelib chiqsa, bu kursatkich katta axamiyatga egadir. Bu xolatda, sotish xajmining sezilarsiz o‘zgarishi xam umumiy foydani o‘zgarishiga olib keladi, bunga sabab, umumiy foydaning zaxira (bazove) ahamiyati, bu xolatda «0»ga yaqin.Ishlab chiqarish leveridji faqatgina bir xil ishlab chiqarishning zaxiraviy darajasiga ega bo‘lgan korxona uchun ahamiyatlidir. Bu ko‘rsatkichning ko‘proq ahamiyati yuqori texnika-texnalogiya bilan qurollangan korxonalar uchun xarakterlidir. Aniqroq qilib aytganda, korxonaning o‘zgaruvchan xarajatlariga qaraganda qanchalik doimiy xarajatlarning yuqori bo‘lishi, shunchalik ishlab chiqarish leveridjning yuqoriligidan dalolat beradi. Shunday qilib, o‘zgaruvchan xarajatlarni kamaytirish maqsadida o‘zining texnika-texnalogiya bilan qurollanganlak darajasini yaxshilashda, korxona o‘z navbatida o‘zining ishlab chiqarish leveridjni o‘sishiga olib keladi. YUqori darajadagi tijoriy leveridjga ega bo‘lgan korxona ishlab chiqarish tavakkalchilik nuqtai nazaridan ko‘proq tavakkalchilikka (riskka) ega bo‘ladi. Bu risk-umumiy foydani to’liq ola olmaslikni ifodalaydi.Biznesni boshqarish bu risklarni boshqarish demakdir. Har bitta korxonani boshqarishi turlicha bo‘lganligi va bir biriga o‘xshamasligi sababli korxonada risklarni boshqarish ham bir biridan tubdan tubdan farq qiladi. Shu sababli,bugungi kunda risklarni aniqlash va ularni boshqarish yuzasidan aniq metodika ishlab chiqlmagan va u har bitta korxonaning faoliyat, boshqaruv funksiyalar ijrosidan kelib chiqqan holda u yoki bu darajada yuritilmoqda.Risklalarni modellashtirish yuzasidan turli madellari ishlab chiqilgan. Ularning tarixiy qiymatga bog‘langan, statistik tahlil, ekspriment modellarini tarkiblash mumkin. Operatsion risklarni boshqarish yuzasidan quyidagi usullardan foydalaniladi:
-operatsion risklar bo‘yicha axborotlar yig‘ish va tahlil qilish;
-risklarning muxim indikatorlari monitoringi;
-baholash;-biznes jarayonlar reglamenti; -qonunchilik normalariga amal etilishi nazorati;-informatsion texnologiyalar riski nazorati; -xodimlarni o‘qitish, rag‘batlantirish va motivlashni takomillashtirish; -biznes jarayonlarni avtomatlashtirish; -operatsion risklar bo‘yicha ichki hisobotni tartibi; -faoliyat uzluksizligini taminlash rejalarini tuzib chiqish; -operatsion risklar straxovaniyasi; -alohida funksiyalarning autsorsingi.
Xulosa Tahlil etishda eng murakaab jarayon bu operatsion faoliyat samaradorligini bahorlash masalasidir. Operatsion faoliyat samaradorligida resurslardan qay darajada foydalanish darajasiga baho beriladi. Opreatsion faoliyat samaradorligi xom ashyo va materiallarni ishlab chiqarishga etkazib berish, raqobatchilarning sarfidan kam bo‘lgan chiqimlar hisobiga mahsulotlarni ishlab chiqarish, ularni sotish afzalliklariga egaligi bilan tavsiflanadi. Bozor iqtisidiyoti sharotida mulk shaklidan qat’iy nazar barcha firma va kompaniya mahsulotlarini eng avvalo stish uchungina ishlab chiqarishni tashkil etadilar.Faqatgina buyurtmachi talabi asosida va istemolchilarni didini hisobga olgan holda,barcha talabni qondirish maqsadida sifatli Tovar ishlab chiqarishga harakat qiladilar. Mahsulotlarni o’z vaqtida sotilishi ishlab chiqarishni maromida davom etishini taminlaydi,boyliklar aylanishini tezlashtiradi.Mahsulot sotish orqali qilinadigan doimiy va o’zgaruvchan harajatlar qoplanadi va firma foyda ko’rishni mo’jallaydi.sotish hajmi ham ishlab chiqarish jarayoning bosqchi hisoblanadi.Operatsion faoilayatda yuqorida aytib o’tganimizdek sotish harajatlari muhim vazifa bajaradi .Sotish jarayonida eng asosiy millaridan biri bu shartnoma majburiyati hisoblanadi agar shartnoma majburiyati ikki tomonlama to’liq bajarilsa bu ham korxona yoki firma istiqboli va yoinki hairdor uchun ham ishonchli hamkor topilishiga kata sabab bo’ladiKorxona faoliyatida mehnat omili muhim axamiyat kasb etadi. Mehnat –bu inson va jamiyatning ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan oqil va ongli faoliyatdir. Mehnat resruslari mehnatga layoqatli aholining 16 yoshdan 55 yoshgacha bo‘lgan ayollar va 16 yoshdan 60 yoshgacha bo‘lgan erkaklar iborat qatlamidir.Korxonada mehnat resurslari: xodim, ishchi, xizmatchi kategoriyalari bilan tarkiblanadi.
Xodim–korxonada band bo‘lgan barcha tarkib, ishchi-mhsulot ishlabchiqarishda bevosita qatnashuvchi, jismoniy mehnat bilan shug‘ullanuvchi, xizmatchilar - jismoniy mehnatdan tashqari, xizmat ko‘rsatuvchi tarkib hisoblanadi. Mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha biznes rejada mo‘ljallangan hajmni bajarilishini ta’minlash hamda yuqori sifatli, xaridorgir mahsulotlarni yaratilishi korxonaning bevosita muhim ko‘rsatkichlari bo‘lmish ishlab chiqarish tannarxi, xarajatlar hajmi, foyda va rentabellik, moliyaviy barqarorlik, to‘lov qobiliyati,sof pul mablag‘larining hisobot davr oxiriga ko‘payishini ta’minlovchi omildir
