Мавзу: Оилада тиббий маданият тушунчаси ва уни ташкил килишда ёш болаларга энага ва кексаларни парвариш килувчи мутахассиснинг вазифалари. Ёш болаларга энага ва кексаларни парвариш килувчи мутахассиснинг этика ва деонтологияси

Мавзу:Суяк чикиш турлари ва унда биринчи ердам.
Суяк чикиши Суяк чикиши — суяк бугим учларининг жойидан силжиши булиб, бугим функқиясининг бузилиши билан кечади. Суяк чикиши гугма ва хаётда орттирилган булади. Тугма суяк чикиши бугим шаклланиши жараёни бузилиши билан боглик (тугма сон чикиши купрок учрайди). Хаётда орттирилган суяк чикиш патологик булади, яъни бирон-бир касаллиқ масалан бугимолди мускулларнинг фалажлиги, бугим йиринглашида бугим юзаларининг бузилиши билан боглик Купрок травматик суяк чикишлар — елка ва билақ сон суяги, болдир суяги, тиззанинг «кузи», бармокдар, оёк кафти, пастки жаг суяги чикишлари учрайди. Травматик суяк чикиши тери шикастланиши билан кечиши мумкин; бундай холларда жарохат бугимнинг бушлиги билан туташган булади (очик суяк чикиши). Баъзи холларда суяк чикиши ошр шикастланиш сифатида, беморнинг хаётига хавф солиши мумкин. Масалан, умуртка погонасининг буйин кисми суяк чикишида орка миянинг босилиб Колиши натижасида кул, оёк ва гавда мускулларининг фалажлиги, нафас олиш ва юрак фаолияти бузилиши юзага келиши мумкин. Травматик суяк чикишининг белгилари: 1. Кучли офик 2. Бугим шакли узгариши. 3. Бугимларни кимирлатиб булмайди ёки уларнинг каракати чекланади. Суяк чщишида биринчи ёрдам Ходиса руй берган жойда шикастланган кишига биринчи ёрдам курсатаётиб, чиккан суякни урнига туширишга харакат килмаслик лозим, чунки бу куп холларда кушимча жарокатга олиб келиши мумкин. 1. Шикастланган бугим харакатсизлантирилиб, тинч холатни таъминлаш зарур. 2. Бугимга совук нарса (муз ёки совук сув солинган халта) куйиш мумкин. 3. Очик суяк чикишида жарокатга стерил боглам куйилади. 4. Иситувчи компресслар мумкин эмас. 5. Шикастланишнинг дастлабки соатларида чиккан сохани мутахассис шифокор жойига солиши зарур. Барча муолажалар рентген текширишидан сунг (суяк синишдан ташқари), огриқсизлантириб ама11га оширилади. Кейин шикастланган бугимга бойламлар ва бугимларнинг йиртилган капсуласи битиб кетгунга қадар гипсли боглам куйилади. Кейинрок; даволаш гимнастикаси ва физиотерапия тайинланади. Баландликдан йикилиш Баландликдан йикилиш суикасд ёки эхтиётсизлиқ шунингдеқ хавфсизлик техникасига риоя килинмаслик натижасида содир булади. Баландликдан йикилишда юзага келган жарокатлар жуда огир. Купрок умуртка погонаси, тос, оёкдар (оёкдар билан тушганда); бош суяги, буйин кисми (бош 141 билан тушганда), ковургаларнинг синиши, умуртка, куллар синиши (ёнбош ва оркаси билан тушганда) кузатилади. Суяк синишлари билан биргаликда ички аъзоларнинг ёпиқ OFHP жарох,атлари юзага келиши мумкин (аорта, жигар, ут пуфаги, талоқнинг узилиши). Травматик шок тез ривожланади. Баландликдан йиқилган кишига, агар у кушсиз булса, умуртка суяги синган беморга ёрдам бергандек муомала килиш лозим ва биринчи ёрдам ҳам шу тарзда курсатилади. Шикастланган кишини замбилга чалқанчасига ётқизиб, синган жойлар шиналанади, очик жарокатларга стерил богловлар
Бўғимларнинг чиқиши, турлари ва белгилари. Биринчи тиббий ёрдам. Бўғим юзаларини бир-бирига нисбатан нотғгри туриши ва улардан бирининг капсулани ёриб чиқишига айтилади. Бўғимларнинг чиқиши уларни тез жойига қўйиб, даволашни талаб қилади. Бўғимларнинг чиқиши тўлиқ ва тўлиқмас бўлиши мумкин. Агар бўғим юзалари бир-бирига тегиб турмаса, тўлиқ чиқиш дейилади, агар қисман тегиб турса, тўлиқмас чиқиш дейилади. Кўпинча бўғимларнинг чиқиши шикастланиш натижасида (90%), баъзан патологик чиқишлар кўринишида учрайди (бўғимларнинг ўраб турган тўқималарнинг патологик ўзгаришлари туфайли). Баъзан туғма чиқишлар учрайди, у ёки бу бўғимнинг яхши ривожланмаганлиги туфайли бўлиши мумкин. Масалан: сон суякнинг туғма чиқиши. Бўғимларнинг чиқишида 2та омил иштирок этади: ташқи кучнинг таъсири ва мускулларнинг қисқариши. Бўғимларнинг чиқишида бўғим капсуласи йиртилади, бўғимни ўраб ва мустаҳкамлаб турган бойламлар, мускуллар ва пайлар узилади. Кўпинча елка бўғими (55%), сўнг тирсак бўғимлари (25%) чиқиши мумкин. Бўғимлар чиқишининг белгилари:бўғим функқиясининг бузилиши;у ёки бу бўғимнинг шикастланишга хос бўлган оёқ ёки қўлнинг мажбурий ҳолати. М: елка бўғимининг чиқишида шикастланган қўлини тирсак бўғимида букиб, танадан узоқлашган ҳолатда;оғриқ оёқ ёки қўлни ҳолатини ўзгартирганда кучаяди.бўғимнинг шаклини ўзгариши; ёрдамчи симптомлар (оёқ ёки қўлни шишиши, сезувчанлик ва ҳаракатни бузилиши); Биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш. Шикастланган оёқ ёки қўлни иммобилизақия қилиш (стандарт шиналар, қўл остидаги воситалар ёки маҳкам қилиб боғлаш билан) бу вақтда бўғимларни тўғрилаб қўйиш мумкин эмас, чунки:бўғимлар чиққанлигини ҳамма вақт ҳам аниқлаб бўлмайди.оғриқсизлантирмасдан туриб, бўғимларни тўғирлаш шокка олиб келади.бўғимларни тўғирлаш врачнинг муолажаси. Иммобилизақиядан ташқари оғриқсизлантирувчи воситалар берилади, бўғимга муз халтаси қўйилади. Агар очиқ чиқишлар бўлса, аввал жароҳатга асептик боғлам қўйиб, кейин иммобилизақия қилинади .Бўғимларни тўғрилаш тиббий муассасаларда врачлар томонидан амалга оширилади. Тўғирлашдан олдин оғриқсизлантирилади – 40-50мм 1%ли новокаин эритмаси бўҳим бўшлиғига юборилади, 1-2мл 2%ли промедол 30 минут олдин м/о ёки т/о юборилади. Бўғимларни тўғирлашни Кохер, Джанелидзе, Гиппократ усуллари мавжуд. Бўғимлар тўғирлангандан кейин тинч ҳолат яратиш ва қайтатдан чиқишни олдини олиш мақсадида иммобилизақия қилинади. Қўл косинка билан маҳкам осиб қўйилади, шина ёки гипсли лонгет қўйилади. (7-10 кунга). Оёқдаги бўғимлар тўғирлангач, шина ёки гипсли лонгета ёрдамида иммобилизақия қилиниб, 15-30 кунга ётган ҳолат тавсия қилинади. Иммобилизақиянинг қайси тури бўлишидан қатъий назар, массаж (уқалаш), даволаш гимнастикаси, физиотерапия муолажалари қилинади. Транспорт иммобилизақияси. Асосий тушунча. Иммобилизақия – деб, тана қисмлари шикастланганда шикастланиш соҳасига тинч ҳолат яратиб бериш ёки ҳаракатни камайти ришга айтилади. Транспорт иммобилизақияси – шикастланганларни стақионарга эвакуақия қилиш вақтидаги иммобилизақияси. Шикастланганларни стақионарга ётқизилгач, вақтинчалик бўлган транспорт иммобилизақиясини даволаш ёки доимий иммобилизақия билан алмаштирилади. Транспорт иммобилизақияси шикастланиш рўй берган жойда қилинади. Суяклари синган шикастланганларни иммобилизақиясиз кўтариш ёки кўчириш мумкин эмас, чунки бундай ҳолат синган суяк бўлакларини силжиб, нерв ва йирик қон томирларни зарарланиш, инфекқияни тез тарқалишига олиб келади. Иммобилизақия қилиш учун тахтакач ва қўл остидаги материаллар қўлланилади. Транспорт иммобилизақияси учун махсус стандарт тахтакачлар ишлатилади. Стандарт транспорт тахтакачлари маҳкамловчи ва чўзиш билан маҳкамловчи тахтакачларга бўлинади. Маҳкамловчи тахтакачлар кўпроқ ишлатилади. Буларга фанерли, картонли, симли нарвонсимон тахтакачлар киради. Чўзиш билан маҳкамловчиларга Дитерихс тахтакачи киради. Фанерли тахтакачлар юпқа фанердан тайёрланиб, қўл ва оёқларни иммобилизақия қилиш учун ишлатилади. Симли нарвонсимон Крамер тахтакачлари иккита ўлчамда чиқарилади110х10см ва 60х10см. Улар нарвонга ўхшаш, енгил ва мустаҳкам, турли шаклга келтириш мумкин. Уни биринчи тиббий ёрдам кўрсатишда кенг кўламда қўлланса бўлади. Дитерихс тахтакачи рус хирурги М.М.Дитерихс томонидан яратилган. У сон суяги ва чаноқ-сон бўғими синганда иммобилизақия қилиш учун ишлатилади. Стандарт тахтакачлар бўлмаганда қўл остидаги материаллардан тахтакач сифатида фойдаланиш мумкин. Баъзан аутоиммобилизақия ҳам қилиш мумкин: қўлни танага, синган оёқни соғ оёққа боғлаб қўйиш мумкин. Қўллар шикастланганда транспорт иммобилизақияси. Елка суягининг юқори 1/3 қисми синганда қўлни тирсак бўғимида тўғри бурчак ҳосил қилиб букланади. Тана шикастланган томонга энгашади, шу томондаги қўлтиқ остига пахта-докали ёстиқча қўйилади ва бинт ёрдамида кўкрак қафасига маҳкамлаб қўйилади. Шу ҳолатда билак косинкага осиб қўйилади, елка танага маҳкамлаб қўйилади. Елка суягининг ўрта қисми синганда симли нарвонсимон тахтакач ёрдамида иммобилизақия қилинади. Тахтакачни пахта билан қоплаб олинади, бунда тахтакач елка ва тирсак бўғимига маҳкамланади. Авв Аввал елка ва билак ўлчаб олинади ва тўғри бурчак остида букланади, иккинчи томони орқада букланади. Қўлтиққа ёстиқча қўйилиб, маҳкамланади. Синган қўлни букланган тахтакачга жойлаштирилиб, маҳкамланади, тахтакачни эса танага бинтлаб қўйилади. Елка суягининг пастки 1/3 қисми синганда тахтакачни кафт-бармоқ бўғимларигача етадиган қилиб букланади ва елканинг елканинг ўрта қисми синганда қўйиладиган ҳолда иммобилизақия қилинади. Билак суяги синганда симли нарвонсимон ва тўрсимон тахтакачлар қўлланилади. Тахтакачни елка суягининг ўртасидан кафт-бармоқ бўғимларигача қўлнинг ташқи томонидан қўйилади. Тирсак бўғими тўғри бурчак остида букланган бўлади, кафт очилган, қоринга яқинлаштирилган бўлади. Кафтгақаттиқ ёстиқча қўйилиб, тахтакач қўл билан маҳкамланади ва билак косинкага осиб қўйилади. Фанерли тахтакач қўлланилганда унга пахта қўйилади. Билак-панжа бўғими ва бармоқлар синганда симли нарвонсимон ва тўрсимон тахтакачлардан фойдаланилади. Тахтакачни аввал пахта билан ўралиб, кафт томондан бармоқларнинг учидан то тирсаккача қўйилади. Оғирроқ шикастланганда қўшимча тахтакач орқа томондан ҳам қўйилади, кафтга қаттиқ валик қўйиб, тахтакачни қўлга маҳкамланади. Бармоқларнинг учи қон айланишини кузатиб туриш мақсадида очиқ қолдирилади. Оёқлар шикастланганда транспорт иммобилизақияси.Сон суяги синганда чаноқ-сон, тизза ва болдир-товон бўғими иммобилизақия қилинади. Бунинг учун стандарт Дитерихс тахтакачи қўлланилади. Бунда иммобилизақиядан ташқари оёқни чўзиш ҳам мумкин. Тахтакач узунлиги 1,71 ва 1,46м, кенглиги 8см бўлган 2 та ҳаракатланади ган планкадан иборат. Узун планкани соннинг ташқи юзасидан қўлтиқ ости соҳасигача, қисқа планкани ички томондан оралиққача қўйилади. Планкалар ҳаракатчан бўлганлиги учун бемонинг бўйига қараб ўзгартириш мумкин. Планканинг дистал қисмлари кўндаланг ёғоч билан бириктилган. Товонга бинт билан таглик маҳкамланган бўлиб, унга бурама(закрутка) ипи бириктирилган. Иккала планка бинт ёрдамида танага оёққа ва бир-бири билан маҳкамланади. Оёқни чўзиш бурама ипи ёрдамида амалга оширилади. Сон суяги синганда нарвонсимон тахтакачлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Стандарт тахтакачлар бўлмаган ҳолларда қўл остидаги материаллардан фойдаланиш мумкин(ёғоч, тахта, чанғи ва бошқалар) ёки аутоиммобилизақия қилинади, яъни синган оёқни соғ оёққа боғланади. Болдир суяги синганда стандарт симли нарвонсимон тахтакачлардан фойдаланилади. Тахтакач болдирга мосланади, пахта ёки бирор юмшоқ материал билан қопланади, оёқнинг орқа томонидан думба бўғимигача олиб борилади, ён томонидан қўшимча 2 та фанерли тахтакачлар қўйилади. Тахтакач, тизза ва болдир-товон бўғимини қоплаши керак. Тахтакачни оёққа бинт билан боғлаб қўйилади. Умуртқа поғонаси шикастланганда иммобилизақия қилиш. Бундай шикастланганларни эҳтиётлик илан қаттиқ тахтали замбилларга орқаси билан ёткизилади. Тахта юўлмаса, оддий замбилларга қорин билан ёткизилиб, боши ва елкалари тагига ёстиқча қўйилади. Умуртқа поғонасининг бўйин қисми шикастланганда пахта-докадан тайёрланган боғлам ёки Еланский тахтакачи қўйилади. Бу тахтакач фанердан тайёрланган бўлиб, бир-бири билан бириктирилган иккита створкадан иборат. Очилган ҳолатда бош ва тананинг контурини эслатади, энса соҳасида чуқурчаси бор. Атрофига пахтадан ёстиқчалар қўйилади. Тахтакач қўллаш вақтида пахта билан тўлдирилиб, тасмалар ёрдамида тана ва елкага маҳкамлаб қўйилади. Тахтакач бўлмаганда шикастланганларни замбилга орқаси билан ёткизилиб, бўйиннинг тагига ёстиқ қўйилади. Чаноқ суяги шикастланганда иммобилизақия қилиш. Қаттиқ замбилларга орқаси билан ётизилади, тизза ва чаноқ-сон бўғимлари ярим букилган ҳолатда, оёқлари ён томонларга бир мунча керилган ҳолатда бўлади. Тизза остига ёстиқча қўйилади. Десмургия. Десмургия тушунчаси. Десмургия ( грекча “desmos”-боғ, боғл
Умуртқаларнинг чиқиши жуда OFHP шикастланишларга киради. Купинча буйин қисмида юзага келади. Бундай шикастланишда буйинда огриқ пайдо булади, устки буйин булими
ш икастларида огриқ энсага, урта ва пастки булим шикастларида упка ва кул га утади. Бош мажбурий холатда, баъзида кул билан ушлаб турилади. Умуртка погонасининг буйин кисми харакатчанлиги огриқ туфайли чекланган булади. Кулларда огриқ, уларнинг сезиш қобилияти бузилиши, фалажлик (фаол харакатларни бажаролмаслик) пайдо булади. Умуртка силжишида қовуқ, тугри ичакнинг функқияси бузилиши мумкин. Шикастланиш кднча тез бартараф килинса, оқибати шунча яхши булади. Шу муносабат билан шикастланган кишига иммобилизақияни таъминлаб, зудлик билан касалхонага олиб борилади. Шина куйишда суяютарни урнига тушириш ёки бошнинг холатини узгартириш мумкин эмас, чунки бундан Хам огир жарохат келиб ч и киши мумкин. Х,аракатсизлантириш учун юмшоқ ёқа ёки симли шина куйиш лозим.



Бойламларнинг чузилиши ва узилиши Бойламларнинг чузилиши ва узилиши куп учрайди. Чузилиш ёки узилиш белгилари тегишли бойлам билан маккамланадиган бугимнинг каракатланувчи функқиянинг бузилишидир. Очик жарокатларда мускулларнинг бутунлиги бузилиши мумкин, лекин узилиш ва чузилишдан фаркди уларок бундай шикастланиш очик булади ва кон кетиш билан кечади. Пайлар ва мускуллар суяк Бугимларнинг ҳаракат ҳажмини белгилаш 139 (суяк синиши) ва бугим (суяк чиқиши)ларнинг огир ёпиқ жарохатларида х,ам шикастланиши мумкин. Бойламдар чузилиши уларнинг ортиқча чузилиши билан боглиқ булади. Куп холларда бойламнинг алохида толалари бугимнинг физиологик имкониятларидан ортиқ харакат натижасида узилади. Асосан, бу ёпиқ шикастланишдир. Баъзи вакдларда тош йулда йиқилганда ёки биронбир кдттиқ нарсага урилганда, бойлам чузилганда катта шилинган жой ёки чукур очиқ жарохат юзага келади. Бундай холларда биринчи ёрдамни жарохатни тозалаш, стерилланган богаов ёки махкам боглаш ёрдамида қонни тухтатиш билан бошлаб, кейинчалик шиналаш амалга оширилади. Бемор касалхонага олиб берилади. Транспортировка вақтида шикастланган соха (бугим) учун тинч ва баланд холатни яратиш зарур. Жарохатланган оёққа (оёқнинг бугим пайлари шикастланганда) зуриқиш бериб, мустақил юришга рухсат берилмайди, чунки бу холат жарохатнинг зурайишига олиб келади. Бундан ташкдри, бойлам шикастланишини ички бугим синишидан фаркдаш қийин. «Бойламларнинг чузилиши» юз берган узгаришлар табиатини эмае, шикастланиш механизмини аниқлайди. Бойламларнинг қисман шикастланишида уларнинг узайиши руй бермайди. Шикастланишнинг кучига боглиқ холда айрим толаларнинг бутунлиги қисман бузилиши мумкин. Шикастловчи омил бойламнинг чузилиш кучидан ошиб кетмаса, унинг анатомик бутунлиги бузилмасдан чузилади, акс холда бойлам узилади ёки йиртилади. Баъзи холларда бойлам билан бирга суяк фрагменти узилади. Болаларда бундай холларда суяк синади, бойламлар эса бутунлигича қолади. Бойламлар шикастланганда унинг ёнида жойлашган қон томирлари зарарланади. Натижада ён атрофдаги туқималарга қон куйилиши, шунингдек бугим бушлигида қон тупланиши оқибатида гемартроз юзага келади. Бойламлар шикастланишининг белгилари дастлаб суст намоён булади. Бир неча соатдан сунг шикастланган жойда шиш катталашади, оёқ шикастланган булса, айниқса, юриш вақтида огриқ кескин кучаяди ва бугам функқияси бузилади. Бойлам тулиқ узилганда ёки йиринглаганда шикастланган бугимда узгача харакат кузатилади. Агар бир вакднинг узида бугимни махкамлаб турувчи бир неча бойлам, масалан, тизза бугимининг крест шаклидаги ён ва олд бойламлари шикастланган булса, болдир олд томонга сурилади. Бундай шикастланишнинг кучли даврида бугим бушлигида куп микдорда қон тупланиши кузатилади, тери остида кенг қон куйилиши куринади, бугим шишади, оёққа таянганда огриқ кучаяди, оёқ кдйрилади. Агар шифокорга мурожаат кдлинмаса, келгусида бугимнинг бекдрорлиги (узгарувчанлиги) ва артроз пайдо булиши мумкин. Бойлалигар чузилишида биринчи ёрдам 1. Шикастланган бугимни харакатсизлантириш; қисман шикастланишда харакатсизлантириш учун бугимни бинт билан махкамлаб боглаш етарли. 2. Бугимга совуқ нарса куйиш. 3. Буттшодди тукималарнинг шишлари катгалашмаслигининг олдини олиш учун баланд холатни яратиш. Пайларнинг узилиши Пайларнинг узилиши одатда билвосита шикастланишда содир булади. Шикастланган одам купинча узилаётган пайнинг узига хос кдрсиллашини эшитади, ундан сунг огриқ вужудга келади, тегишли мускулнинг функқияси бузилади. Бир оз вақт утгач шикастланган мускулнинг қисқариши туфайли узилиш жойида ичига ботган жойни куриш мумкин. Мускул ва пайларнинг узилиши бир-бирига ухшайди, бироқ мускул узилишида қон куйилиш купроқ намоён булади, ботикдик мускул қоринчаси атрофида пайдо булади ва мускул таранглашганда анча билинади. Хдракат бузилишининг хусусиятлари кдйси мускул (ёки пай) шикастлангани билан боглиқ. 140 Пай узилишида биринчи ёрдам 1. Шикастланган мускул учун тинч колат яратиш (уни зуриктириш мумкин эмас — офи к кучаяди ва узилган учлари ажралиб кетади). 2. Баланд х,олат яратилади. 3. Шикастланган жойга совук нарса куйилади. 4. Шикастланган бугим харакатсизлантирилади (шиналаш). 5. Шикастланган киши касалхонага юборилади. Баъзи холларда функқияси деярли бузилмайди, масалан елканинг икки бошли мускули кисман узилганда ёки унинг марказий пайи (елка бугими сохасида) узилганда. Бунда офи к камайгунча кул румолга осиб куйилади. Спорт амалиётида бойлам, мускуллар узилиши ва чузилишида куп