Mavzu: Nuqta kinematikasi, Qattiq jism kinematikasiga doir masalalar yechish. Reja

O’rtacha tezlik
O’rtacha tezlik deb umumiy bosib o’tilgan yo’lning umumiy vaqtga nisbstiga aytiladi


Agar jism to’g’ri chiziqli harakatda S₁ yo’lni t₁ vaqtda, S₂ yo’lni t₂ vaqtda, S₃ yo’lni t3 vaqtda va hokazo Sn yo’lni t_n vaqtda, bosib o’tsa o’rtacha tezlik quyidagicha bo’ladi (5-rasm)

Agar jism υ ₁tezlik bilan t₁ vaqt, υ ₂ tezlik bilan t₂ vaqt va hokazo υ _n tezlik bilan t_n vaqt harakatlansa o’rtacha tezlik quyidagicha topiladi:

Agar jism S₁ yo’lni υ ₁ tezlik bilan S₂ yo’lni υ ₂ tezlik bilan va xokazo S_n yo’lni υ_n tezlik bilan o’tsa o’rtacha tezlik quyidagicha topiladi

Agar jism yo’lning dastlabki yarmini ₁ tezlik bilan, qolgan yarmini ₂ tezlik bilan o’tsa butun harakat vaqtidagi o’rtacha tezlik quyidagicha:

Agar jism umumiy vaqtning dastlabki yarmini ₁ tezlik bilan ikkinchi yarmini ₂ tezlik bilan o’tsa butun harakat davomidagi o’rtacha tezlik

Agar jism butun yo’lning dastlabki 1/3 qismini ₁ tezlik bilan, qolgan 2/3 qismini ₂ tezlik bilan o’tsa butun yo’l davomidagi o’rtacha tezlik quyidagicha
TO’G’RI ChIZIQLI TEKIS O’ZGARUVChAN HARAKAT
Tezlikning vaqt bo’yicha o’zgarishi tezlanish deyiladi
Teng vaqtlar ichida tezlikning teng miqdorlarga o’zgarishi tekis o’zgaruvchan harakat deyiladi
Agar jism o’z to’g’ri chiziqli tezligini ₀ dan  ga t vaqt ichida o’zgartirsa, bosib o’tilgan yo’l tezliklar va vaqt bilan chegaralangan yuzaga teng bo’ladi (7-rasm)

Agar biz S=x-x₀ ekanligini hisobga olsak jismning harakat tenglamasi quyidagicha bo’ladi:

tekis tezlanuvchan	tekis sekinlanuvchan
 (t) grafikda grafikning Ot o’q bilan xosil qilgan α burchak tangensi tezlanishni beradi (8-rasm) Tezlanish bilan harakat qilayotgan jismning ixtiyoriy vaqtdagi tezligi tezlanuvchan (a>0) va sekinlanuvchan (a<0) holatlari uchun quyidagicha

ERKIN TUShISh TEZLANIShI

Erkin tushayotgan jism Yer markaziga yo’nalgan a=g=9.81m/c² tezlanish bilan harakat qiladi.
Agar jism tepaga harakatlanayotgan bo’lsa o’z tezligini 9.81m/s ga kamaytirib boradi, pastga harakatlanayotganda esa sekundiga 9,81m/s ga oshirib boradi ya’ni

Agar bizga a) ₀, ,t b) ,₀,g v) ₀, g, t, parametrlar berilsa og’irlik kuchi ta’siri erkin harakatlanayotgan jismning ko’chishi S ni quyidagi formulalar orqali topamiz.

Erkin tushayotganjismning tushish vaqti
Biror h balandlikdan tepaga va pastga ₀ boshlang’ich tezlik bilan otilgan jismning yerga tushish vaqtlari:
tepaga otilganda pastga otilganda
Biror h balandlikdan erkin boshlang’ich tezliksiz tushayotgan jismning yerga urilish vaqtidagi tezligi:
Jism ₀ boshlang’ich tezlik bilan tepaga yoki pastga otilishidan qat’iy nazar yerga bir xil quyidagicha tezlik bilan uriladi:

Yer sirtidan tepaga ₀ boshlang’ich tezlik bilan otilgan jismning ixtiyoriy h balandlikdagi tezligi: