Mavzu: Nomoliyaviy aktivlar Reja

Asosiy vositalarga amortizatsiyani hisoblash
Amortizatsiya (lot. amortisatio – qoplash), asosiy kapital (fondlar) amortizatsiyasi – asosiy kapital (mashina, mexanizmlar, jihozlar, binolar, inshootlar)ning ekspluatatsiya jarayonida eskirishi va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotlarga oʻtib borishi. Asosiy vositalar moddiy yoki jismonan va ma’naviy eskiradi. Moddiy eskirish mehnat vositalaridan foydalanish jadalligi va uning korxonada ishlatilgan muddatlari bilan belgilanadi. Ma’naviy eskirish texnika taraqqiyoti natijasida mehnat vositalarining arzonlashuvi hamda iqtisodiy jihatdan mukammal boʻlgan yangi mehnat vositalarining yaratilishi va joriy qilinishi bilan bogʻliq. A. me’yori asosiy fondlar turiga, xizmat qilish muddatlariga koʻra tabaqalashtiriladi. A. qiymati mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritib boriladi. Mahsulot sotilgach, bu qiymat amortizatsiya ajratmalari koʻrinishida eskirgan jihozlar oʻrniga yangisini sotib olish uchun zarur boʻlgan mablagʻlar summasi tarzida jamgʻariladi.
Asosiy vositalarning eskirishini qoplash va asosiy vositalarni takror ishlab chiqarish va tiklash uchun zarur mablag‘larni jamlash maqsadida amortizatsiya ajratmalari tizimi qo‘llaniladi.
Amortizatsiya asosiy vositalarning eskirishi uchun pul kompensatsiyasi deb ataladi. Amortizatsiya asosiy vositalar qiymatidan korxonaning amortizatsiya fondiga har oyda ajratmalar shaklida amalga oshiriladi.
Asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obyekt asosiy vositalar tarkibiga qabul qilingan oydan keyingi oyning dastlabki sanasidan boshlanadi hamda mazkur obyektning amortizatsiyalanadigan qiymati to‘liq qoplangunga yoxud ushbu obyekt balansdan hisobdan chiqarilgunga qadar amalga oshiriladi. Asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya ajratmalarini hisoblash mazkur obyektning amortizatsiyalanadigan qiymati to‘liq qoplangan yoki ushbu obyekt balansdan hisobdan chiqarilgan oydan keyingi oyning dastlabki sanasida to‘xtatiladi. Asosiy vositalarni foydali xizmat muddati davomida amortizatsiya ajratmalarini hisoblash to‘xtatilmaydi, asosiy vositalar qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda konservatsiya qilishga o‘tkazilgan holatlar, shuningdek ularni to‘liq to‘xtatish sharti bilan obyektni qo‘shimcha qurish, qo‘shimcha asbob-uskunalar bilan ta’minlash, rekonstruksiya, modernizatsiya qilish, texnik qayta qurollantirish davri bundan mustasno, amortizatsiya ajratmalarini hisoblash hisobot davridagi korxona faoliyati natijalaridan qat’iy nazar amalga oshiriladi va u tegishli bo‘lgan hisobot davridagi buxgalteriya hisobida aks ettiriladi.
Bundan tashqari quyidagilarga amortizatsiya hisoblanmaydi:

• 
  yer uchastkalari va tabiatdan foydalanishga doir boshqa obyektlar (suv, yer osti boyliklari va boshqa tabiiy resurslar)
  
• 
  mahsuldor chorva mollari
  
• 
  axborot-kutubxona fondi
  
• 
  qonunchilik hujjatlarida belgilangan tartibda konservatsiyalashga o‘tkazilgan asosiy vositalar
  
• 
  muzey ashyolari
  
• 
  moddiy madaniy meros obyektlari
  
• 
  umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari, yo‘laklar, sayilgohlar, xiyobonlar, mahalliy davlat hokimiyati organlari tasarrufida bo‘lgan obodonlashtirish inshootlari
  
• 
  to‘liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar
  

Amortizatsiya 2 xil usulda hisoblanadi. Birinchisi bir maromli (to‘g‘ri chiziqli) hisoblash, ikkinchisi bajarilgan ishlar hajmiga mutanosib ravishda hisoblash (ishlab chiqarish usuli).