Bog'liq 1- Mavzu. Nobikir yo’l to’shamalarini loyihalash
Kuchlanish MPa 16.7-rasm. KrAZ avtomobili 50 km/soat tezlik bilan o’tganida to’shama qum qatlamida 25 va 35 sm chuqurlikda hamda sement-grunt asosli asfaltbeton qoplama ostidagi gruntda 50 sm chuqurlikda vertikal kuchlanishlar epyurasi.
sm
sm
16.7-rasmda gruntda turli g’ildiraklardan tushgan kuchlanishlar epyurasini jamlash usuli ko’rsatilgan.
Prof. M.B.Korsunskiy bo’yicha qo’shni g’ildirak ta’siridan egilish ∆gning hisobiy g’ildirakdan egilish ∆ ga nisbati quyidagicha ifodalanadi:
(16.7)
bu yerda r – g’ildirak izlari markazlari orasidagi masofa; h - qoplama va asosning (qum qoziqlar qo’shilmaydi) ekvivalent qalinligi; Eekv - qoplama va asosning ekvivalent moduli; Egr - to’shama gruntning elastiklik moduli.
Ikkala g’ildirakning birgalikdagi ta’sirida qoplamaning egilishi
∆=(1+2) ∆o (16.8)
Bu holni nazarda tutib aniqlangan hisobiy yuklamalarga keltirish koeffitsiyentining iymatlari turli avtomobillar uchun 16.2-jadvalda keltirilgan. Тirkamali avtomobillarni keltirishda o’qqa tegishli yuklama tushadigan ikki avtomobil uchun qabul qilinadi, avtopoyezdlar esa poyezddagi o’qlar soniga mos ravishda bir nechta avtomobillardan iborat deb hisoblanadi.
Har qaysi toifadagi yo’l uchun hisobiy intensivlik tasodifan ortib ketganida biror mos ishlash sharoitlari imkoniyatlarini kafolatlash uchun yo’l to’shamasining talab etilgan umumiy elastiklik modulini hisoblash yo’li bilan topilgan minimal mustahkamlik 16.3-jadvalda keltirilgan qiymatlar qadar oshirilishi zarur.
Yo’l to’shamasining qalinligini aniqlashda yo’l to’shamasining mo’ljallangan konstruksiyasi uchun elastiklik modulining nazariy qiymatlari ikki qatlamli tizimdagi kuchlanishlar va deformatsiyalar to’g’risidagi yechim asosida tuzilgan nomogrammalardan anilanadi (16.8 va 16.9-rasmlar). Ular yuorigi va pastki atlamlar elastiklik modullari E1 va E2 , yuqorigi qatlamning nisbiy qalinligi h/D va ikki qatlamli tizim sirtidagi umumiy elastiklik moduli Eumum qiymatlarini bog’laydi. Bu to’rtta kattalikni bilgan holda har qanday beshinchi kattalikni topish mumkin.
Hisoblashlarda 16.8-rasmda keltirilgan bir nomogrammaning o’zidan ham foydalanish mumkin, biroq bu holda qoplamadan pastda yotgan qatlamlarning yig’indi modulini aniqlashda ketma-ket yaqinlashish usuli bo’yicha ish ko’rishga to’g’ri keladi. Bunda qoplamadan pastda yotgan konstruktiv qatlamlarning yig’indi elastiklik moduli E2 ga qiymatlar berib (E2=Eumum), abssissa o’qiga h/D nisbatga mos keluvchi nuqtadan o’tkazilgan perpendikulyar bilan E2=Eumum egrining va E2/E1 nuqtadan ordinatalar o’qiga o’tkazilgan perpendikulyarning kesishish nuqtalarining mos tushishiga erishish kerak.
Uch atlamli yo’l to’shamasi misolida hisoblash tartibini ko’rib chiqamiz (16.10-rasm). Тo’shamaning yuqorigi qatlamlarining qalinligi eng qimmat materialdan konstruktiv mulohazalarga ko’ra eng kam qalinlikda - hga teng deb qabul qilingan. Sovuqdan himoya qiluvchi pastki qatlamning suvni chetlatish va ko’pchishning oldini olish shartidan belgilanadigan qalinligi hs ga teng.
Masala asos qoplamaning zarur qalinligi honi aniqlashdan iborat.
1.Gruntning ma’lum elastiklik moduli Egr va sovuqdan himoyalash qatlamining elastiklik moduli Esva uning qalinligi hs dan kelib chiqib, “pastki qatlam - to’shama grunt” tizimining ekvivalent moduli Eumum s-gr ni topamiz. Ayni holda Egr=E2, Es=E1 deb qabul qilamiz. Buning uchun ordinatalar o’qiga (16.9-rasmga ). E2/E1 =Egr/Es nisbatni, abssissalar o’qiga esa hs/D nisbatni olib qo’yamiz (bu yerda D - hisobiy avtomobil shinasining qoplama bilan urinish yuzasiga ekvivalent bo’lgan doiraning diametri).
Koordinatalar o’qiga topilgan nuqtalardan perpendikulyarlar chiqarib, chiziqlar tizimida ularning kesishish nuqtalari bo’yicha nomogramma maydonida Egr/Eumum.s-gr nisbatni, bundan esa qidirilayotgan ekvivalent modulni topamiz.