Мавзу: Нефткимёвий синтезлар Режа: Нефтни қайта ишлаш жараёнида содир бўладиган реакциялар Нефть таркибидаги углеводородлар

Пиролиз

Углеводород хом ашёсининг пиролиз жараёни асосан қуйи алкенларни олишга бағишланган бўлиб, жараён 700÷1000⁰С ҳароратда ва атмосфера босимига яқин босимда олиб борилади.
Этилен олиш учун оптимал хом ашё этандир. Этиленнинг миқдори ушбу жараёнда 80% (масс.) га етади. Этиленнинг кўп миқдори пропан пиролизида 47% (масс.) ва бутан пиролизида 45% (масс.) олинади. Тармоқланган алканларнинг пиролизида кўпроқ пропилен ҳосил бўлади. Юқори ҳароратда алкен ва метилацетиленлар ҳам ҳосил бўлади. Қуйи алкенларнинг миқдори циклоалкан ва аренларнинг пиролизида юқори эмас.
Этилен ишлаб чиқариш саноат шароитларида асосан индивидуал бирикмалар эмас, балки нефть фракциялари ишлатилади. Этилен билан биргаликда С₃–С₄ алкенлар, кўп миқдорда суюқ маҳсулотлар ҳам ҳосил бўлиб, таркибида алкенлар, циклоалкенлар, С₅ ва ундан юқори алкадиенлар ҳамда С₆–С₈ аренлар ва бошқа компонентлар ҳосил бўлади.
Бензинлар пиролизида ҳосил бўладиган маҳсулотлар кенг оралиқда ўзгариб туриши 2-жадвалда кўрсатилган (%, масс.).
2-жадвал
Бензин пиролизида ҳосил бўладиган маҳсулотлар

Маҳсулотлар номи	Миқдори, (% масс.)
Этилен	22-32
Пропилен	10-17
С4 – фракция	5-12
Аренлар	6-13

Тўғридан тўғри ҳайдаб олинган бензин ресурслари етишмаганлиги боис ва нархларнинг узлуксиз ўсиши оқибатида пиролиз хом ашёси сифатида кўпчилик давлатларда керосин–газойл фракцияси (170÷380⁰С) қўлланилмоқда.

Газойлларнинг пиролизида ҳосил бўладиган маҳсулотлар миқдори 9.3-жадвалда келтирилган.