Mavzu: Navoiy tuyuqlaridan beshta yod olish va sharhlash

Tuyuq haqida nazariy ma’lumotga egamiz. Uning sof turkiy she’riyatgagina xos janr ekanidan ham xabardormiz. Mantiqan, turkiy she’riyatni haddi a’losida taraqqiy ettirishni ko‘zlab qalam tebratgan buyuk Alisher Navoiyning i bu janrni chetlab o‘tishi mumkin emasligini ham tasavvur qilamiz, albatta. Shoir barcha tuyuqlarini bir yerga jamlab, “Badoye’ ul-vasat” devoni tarkibiga kiritgan. Devondagi tuyuqlarning umumiy soni - 13 ta.

“BORMOG’IM” TAJNISLI TUYUQ

Necha dedim ul sanamg‘a:

“Bormog‘in”, Qilmadi ul tark oxir bormog‘in.

Munchakim xudroyliq ko‘rguzdi ul,

Aql hayrat qildi, tishlab bormog‘in.

Tuyuq shunday janrki, uning qofiyasida kelgan shaklan bir xil so‘zlar yoki so‘zlar turkumining har satrda boshqa-boshqa ma’no anglatib kelishi kishida ajib bir zavq uyg’otadi. Ishbu tuyuqning 1- misrasi oxiridagi “bormog‘in” (hozirgi tilimizdagi “bormagin”ma’nosida kelgan (“Necha bora u sanamga: “Bormagin”, — dedim”).

2- misradagi “bormog‘inni “bormog‘ini” deb tushunishimiz kerak, satrdagi “oxir” so‘zi esa “hech” ma’nosida ishlatilgan (“U bormog‘ini hech tark etmadi”). Demak, Nimam lirik qahramonning gapiga kirmabdi. misrada sanamning qaysarligi («xudroyliq», ya’ni o'/boshimchalik qilgani) aytiladi («U shunchalik qaysarlik qildiki...»).