Mavzu: Navoiy tuyuqlaridan beshta yod olish va sharhlash

Bu tuyuqda tajnis turkiy (o‘zbekcha) «butmagan» shakldosh (omonim) so‘ziga tayangan holda yuzaga kel- tirilgan. Shunisi borki, bu so‘zning hozirgi tilimizdagi «bitmagan» shakli bugun ham mazkur tuyuqdagi ma’no- lami ifodalab kelaveradi. j 1- misradagi ifoda «tuzalmagan» ma’nosidagi «bit- j magan» so‘zi sifatida ishlatilgan («Ishqing tig‘i yarasi bit-' magan»). 4 2- misra qofiyasida «tugatmagan» ma’nosidagi «bitma-1 gan» so‘zi qo‘llangan («Dardini har kimga aytib tugatmagan»). 3- misrada tajnisli qofiya mavjud emas («Hijron cho‘- , lida ohim otashidan...»). 4- misrada tajnisdagi so‘z «unib chiqmagan», «o‘sma- gan» ma’nosidagi «bitmagan» shaklida istifoda etilgan («Unda biror gul yoxud giyoh unib chiqmagan»). Tuyuq ishqiy mavzuda bitilgan. Lirik qahramon avval yoming ishqi tig‘i qalbini bitmaydigan yaraga aylantir- ganini so‘zlaydi (1-misra). Keyin yara jonlantiriladi: bu1 yara dardini hech kimga aytib tugatmagan (2- misra). Shundan so‘ng «hajr sahrosi» («ayriliq sahrosi») istiorasi tilga olinadi-da, uning lirik qahramon ohi olovidan yonga-1 ni o‘quvchi ko‘z oldida gavdalantiriladi (3- misra). Bilasiz, yozda sahro go‘yo yonadi. Bu otash holatida u yerda biror gul yo giyoh o‘smaydi. Xulosada lirik qahramonning ohi, nlnshi bunga sabab qilib keltiriladi. Bunday chiroyli va muntiqiy dalil keltirish usuliga adabiyotshunoslikda «husni ta’lil san’ati» deyiladi. Tuyuqda shaklan bir xil boMgan so‘zning uch bor qoMlanishi amalda ana shunday badiiy-tabiiy (badiiy estelik) la’sirchanlikni yuzaga keltirgan.

Tuyuq ishqiy mavzuda bitilgan. Lirik qahramon avval yoming ishqi tig‘i qalbini bitmaydigan yaraga aylantir- ganini so‘zlaydi (1-misra). Keyin yara jonlantiriladi: bu1 yara dardini hech kimga aytib tugatmagan (2- misra). Shundan so‘ng «hajr sahrosi» («ayriliq sahrosi») istiorasi tilga olinadi-da, uning lirik qahramon ohi olovidan yonga-1 ni o‘quvchi ko‘z oldida gavdalantiriladi (3- misra). Bilasiz, yozda sahro go‘yo yonadi. Bu otash holatida u yerda biror gul yo giyoh o‘smaydi. Xulosada lirik qahramonning ohi, nlnshi bunga sabab qilib keltiriladi. Bunday chiroyli va muntiqiy dalil keltirish usuliga adabiyotshunoslikda «husni ta’lil san’ati» deyiladi. Tuyuqda shaklan bir xil boMgan so‘zning uch bor qo’llanishi amalda ana shunday badiiy-tabiiy (badiiy estelik) la’sirchanlikni yuzaga keltirgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

• Исҳоқов Ё. Навоий поэтикаси. – Тошкент: Фан, 1983. – 168 б.
• Навоий Алишер. Ҳикматлар. Тошкент: Ўзбекистон, 2011. – 407 б.

3 Нисорий Ҳасанхожа. Музаккири аҳбоб. Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти, 1993. – 342 б.