Mavzu: n sonigacha bo’gan raqamlar sonini topish formulasi

Navoiy viloyati

Uchquduq tumani

XTMFMTTEBga qarashli

18-umumiy o`rta ta`lim maktabi

matematika fani o’qituvchisi

G’afforova Gulnoz Axmadovnaning “N sonigacha bo’lgan raqamlar sonini topish” mavzusida yozgan

to’garak mashg’uloti ishlanmasi.

Mavzu: N sonigacha bo’gan raqamlar sonini topish formulasi.

Darsning maqsadi :

a) O’quvchilarda fanga bo’lgan qiziqishni orttirish , qiyin masalalarni yechishga o’rgatib , olimpiada va bilimlar bellashuviga tayyorlash.

b) o’quvchilarning bo’sh vaqtini unumli o’tkazish.Ajdodlardan faxrlanib ularga mos avlodlar bo’lishga undash.

v) o’quvchilar fikrlash doirasini kengaytirish, o’g’zaki nutqini rivojlantirish, xotirani mustahkamlash.

Dars turi: noananaviy.

Dars usuli;yozma .

Dars uslubi :mustaqil ish, muammoli vaziyat,test,savol-javob.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Matematik testlar to’plami(1996-2008)
   
2. 
   2) “Ma’rifat “gazetasi
   
3. 
   3) A.Nurmanov , I.Qodirov “Matematikadan sinfdan tashqari ishlar “ qo’llanmasi
   

Mashgulot rejasi:

1.Ahmad al-Farg’oniy maktabi.

2.Buni bilasizmi?

3.Testlar yechish.

4.Yangi mavzu.

Mashg’ulotning borishi.

“Matematika -ma’naviy ulug’vorlikning keng dunyosidir”.Bu bejiz emas.Har tomondan tarbiya ko’rgan odobli , ilmli kishilarni biz ma’naviy boy insonlar deymiz.

Ajdodlarimiz merosini o’rganmay , fanni chuqur va har tomonlama puxta egallamay turib ma’naviy boy bo’la olmaymiz. Shuning uchun men sizlarga bugun Anmad al-Farg’oniy maktabi haqida sizlarga ma’lumot bermoqchiman.

Ahmad al-Farg`oniy o`z davrining buyuk olimlaridan biri bo`lgan.

Bir kuni Ahmad al-Farg`oniy misr safariga otlangan,yo`l harajati uchun bittayu bitta otini sotmoqchi bo`lib,bozorga boradi,lekin narxini baland aytganligi uchun xaridorlar chetlashar edi.Olimning mashhur saman oti sotilayotganini eshitib,boyvachcha As-Samad 156 tillaga oladigan bo`libdi. “Oting bu bahoga arzimaydi, 10 tillodan oshmaydi”-deb ustidan kuladi.Al-Farg`oniyning jahli chiqadi va unga agar otimning narxi senga qimmatlik qilsa, unda uning taqalaridagi mixlarni sotib ol. Shunda otni tekinga beraman.Al-Farg`oniyning bu gapidan atrofdagilar qiyqirib kuladi.Boy izza bo`lib,ko`zi olayadi va olimning adabini bermoqchi bo`lib:

Hamma guvoh,so`zingda tur,bor-baraka!- deb qo`lini chozadi.

Al-Farg`oniy ham pinagini buzmay:

Sozimdan qaytmayman.Eshit,har bir taqada 6 tadan mix bor. Birinchi mix uchun menga faqat tanga,2- mix uchun tanga,3- mix uchun 1tanga,4-uchun 2tanga,beshinchisiga 6 tanga qilib to`laysan,-deydi olim . Boyvachcha taqa mixlarning bunday arzonligiga uchib 24 ta mix uchun 3-4tilla to`larkanman,deb o`ylab, va xaloyiq oldida “ ol baraka” dedi.Pulni to`lash vaqtida esa olimning ko`rsatgan raqamini ko`rib aqldan ozay dedi.

Unda 4194303 butun… tanga deb yozilgan edi.Boy qozining guvohligida Al-Farg`oniyga bu pulni to`ladi.

SAVOL:Qani o`quvchilarim siz bu hikoyadan qanday xulosa ciqardingiz-?

Ular o`z fikrlarini bildirgach, men xulosalayman.

Ahmad Al-Farg`oniy o`ziga shogirdlikkal kelgan yoshlarning ham fikrlash qobilyatini sinash uchun ularga quyidagicha masala berar edi:

“Ustiga og`ir yuk ortgan ot bilan tuya yonma-yon borishardi.Shunda ot o`zining yuki nihoyatta og`ir ekanligidan tuyaga shikoyat qibdi:”

ega unday deb noliysan?-debdi tuya otga.

Agar sening yukingdan bir qop olsam mening yukim seninkidan 2 barobar oshib ketadi-ku.Agar sen mendagi bir qop yukni o`z yelkangga olganingda,bizning yuklarimiz teng bo`lar edi.

Qani topingchi, otga necha qop va eshakka necha yuk ortilgan ekan-?

JAVOB:7 qop tuyaga,5 qop otga.

Endi o’quvchilar bugungi to’garak mashg’ulotimizdagi2-reja “Buni bilasizmi?” deb nomlangan.Men sizlarga raqam va sonlar ishtirok etgan qiziqarli ma’lumotlardan bilib kelishingizni aytgan edim. Qani marhamat o’zlaringiz bilgan ma’lumotlarni aytib beringchi.

1-o’quvchi:Bir - “Quyosh” deb atalmish kattakon olovli sharning timsoli.Bir raqamida tig’ilganlar ijodkor ,kashfiyotchi,mag’rur,chidamli kishilar bo’lishadi.Ularda “Men-haqiqat me’zoniman”degan da’vo kuchli.Ular uchun baxtli kun yakshanba,sevimli taqinchoqlari-oltin,sevimli guli-kungaboqar.Ularning salomatlikdagi muammosiyurak bilanbog’liq,chunki insonshu orqali sevadi,hayotdan zavqlanadi.

2-o’quvchi: 2-tungi yoritkich himoyasida.2-raqamida tug’ilganlar kuchli aql ,tasavvur egalari.2-raqamida tug’ilganlardan ko’pincha shifokorlar,yozuvchilar,diplomatlar,xizmatchilar chiqadi.Baxtli kunlari -dushanba,sevimli meteli –kumish,sevimli toshlari-marvarid,zumrad.Bezovta qiladigan kasalligi-oshqozon , jigar.

3-o’quvchi:70yoshga kirgan kishi umrining taxminan 23 yilini uxlashga, 18 yilini gapirishga, 6 yilini ovqat yeyishga,1,5yilini yuvinishga ketkazadi.

4-o’quvchi:Milliard marta nafas olish uchun inson 95 yildan ortiq yashashi kerak.

5-o’quvchi:1 ta asal ari 1 kg asal yig’ishi uchun 300 km masofaniuchib o’tishi, 9 mln gulag qo’nishi kerak.

6-o’quvchi:Yer yuzidagi hasharotlar turi 800 mingdan ortiq.

Juda yaxshi aziz o’quvchilarimendi men sizlarni o’tganto’garak mashg’ulotlaridan olgan bilimingizni sinash uchun test berib tekshirib ko’raman.

1-test.2²⁰¹¹ ning oxirgi raqamini toping.

2¹=2

2²=4

2³=8

2⁴=16

2⁵=32 davri 4 ta

2011:4=502(3 qoldiq)

Javob: 2²⁰¹¹=…8

2-test: 15*25*37*43+34*48*77 yig’indining oxirgi raqamini tiping.

15*25*37*43+34 *48* 77=…5+ …4=…9 Javob:…9

3-test: 9²⁰-7²⁰ayirmaning oxirgi raqamini toping.

Javob: 9²⁰-7²⁰ = …1 -…1 = 0

<sup>4-test:50! nechta nol bilan tugaydi?

50:5=10 10:5=2</sup>

10+2=12 Javob:12

5-test: 10 dan 75 gacha bo’lgan natural sonlar ko’paytmasida nechta nol qatnashadi?

Yechish: 75:5=15

15:5=3 9:5=1(4qoldiq)

15+3=18

18-1=17

Javob:17 ta nol bilan tugaydi.

O’quvchilar siz o’tgan mavzularni yaxshi o’zlashtirib olibsiz.Bugun yangi bir mavzu N ta songacha bo’lgan raqamlar sonini tipishni o’rganamiz.

M:123456…364365 sonigacha nechta raqam yozilgan?

1-usul:

K=(N+1)*n- formuladan foydalanamiz

N- berilgan son

n-berilgan sondagi raqamlar soni

Yechish:N=365 , n=3

K=(365+1)*3-(10³-1):9=1098-111=987

Javob:987 ta raqam ishtirok etadi.

2-usul: Bir xonali sonlar 9 ta , ikki xonali sonlar:90*2=180

ta , 3 xonali sonlar : 365-99=266 ta 266*3=798 798+180+9=987ta

Javob:987 ta raqam ishlatiladi.

Masala:Kitob 192 betli .Uning betlarini nomerlash uchun qancha raqam kerak bo’ladi.

Yechish: k=(192+1)*3-(10³-1)/9=579-111=466

1va 2 betlar raqamlanmagani uchun 468-2=466

Javob:466 ta raqam kerak bo’ladi.

Uyga vazifa:kitobni nomerlash uchun 562 ta raqam ishlatildi.Kitob necha betli?

Sinfi:6 va 7-sinf o’quvchilari

O’qituvchi:G’afforova Gulnoz Ahmadovna

Fan:matematika

Mavzu:Ajdodlarimiz merosi-yo’limiz shamchirog’i.

Darsning maqsadi: a)o’quvchilarnign fanga bo’lgan qiziqishini uyg’otish

b)O’quvchilarning ajdodlardan faxrlanib, ularga mos avlodlar bo’liush ruhida tarbiyalash.

v)O’quvchilarning og’zaki nutqini rivojlAntirish, xotirani mustahkamlash, fikrlashga o’rgatish.

Dars tipi:yangi bilim tushuncha hosil qiluvchi.

Dars usuli:suhbatб savolo-javob, test, aqliy hujum.

Dars uslubi:ko’rgazmali-amaliy

Dars jihozlari:globus, portret, referatlar,”Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch”asari.