Mavzu: Muzliklarning geologik faoliyati

Muzliklarning harakati. Muzliklar bir qancha sabablarga ko'ra turlicha tezliklarda harakatlanadi. Muzlikning harakat tezligi chetlaridan o'rtasiga qarab, avvalo tez, so'ngra sekinlashadi. Eng tez harakat qiluvchi muzliklar Grenlandiyada kuzatiladi. Upernivik muzligi sutkasiga 38 m gacha harakatlanadi. Muzlikning harakat qilishi natijasida unda bo'ylama yoriqlar hosil bo'ladi. Bu yoriqlar muzlikni bir necha bo'laklarga bo'lib yuboradi.

Muzlikning erishi. Muzliklarda ablyatsiya (Muzning erishi, bug’lanishi) asosan muzliklarning oldi qismida - tilida bo'ladi. Bu hodisa (ablyatsiya) arktika muzliklarida ko'proq uchraydi. Muzliklarning kam yoki ko'p bug’lanishi quyosh radiatsiyasiga va quruq iliq shamollarning ta’siriga bog’likdir. Muzning ustki qismi bilan birga ichki qismi ham eriydi. Muzning ustki qismi quyosh nuri, yomg’ir, issiq shamollar ta’siri bilan eriydi. Muzning ichki qismi muz bosimidan va muzning tog’ jinslariga ishqalanish natijasida paydo bo'ladigan issiqlik ta’sirida ham eriydi.
Yuqorida bayon qilinganlaridan ko'rinib turibdiki, muzlikning hayoti uch bosqichdan iborat:
а) firn havzasida muzning to'planishi;
b) uning erish joyiga surilib tushishi;
v) Muzning quyi-til qismida yo'qolishi.
Muzliklarning geologik ishi. Tog’ vodiylaridan yoki materik qiyaligidan pastga tomon harakatlanganda muzlikning qanday yemirish kuchiga ega ekanligini tushunish qiyin emas, albatta muzlik atrofidagi haroratning keskin o'zgarishi, chunonchi, kunduzi isib, kechasi sovub ketishi natijasidi tog' jinslari yemiriladi, bu sovuqdan nurlash deb ataladi. Muz ustidagi suv muz yoriqlaridan o'tib, uning ichiga tushib muzlaydi, muz hajmi kengayadi va ostidagi yer yemiriladi. Bu muz osti nurashi deb ataladi. Muzlik massasining bosimi (1 kub.m.muz-920 kg) ham juda katta yemirish ishlarini bajaradi. U xuddi omochga o'xshab yerni haydagandek o'yib ketadi, tog’ jinslarini tegirmondan chiqqan undek maydalab yuboradi. Muzlik harakati natijasida yig’ilgan yotqiziqlar morenalar deb ataladi. Bu yotqiziqlar saralanmagan bo'lib, ular tarkibida gildan tortib katta hajmli jinslargacha bo'ladi. Morenalar muzlikning tagida, ustida va ichida joylashganligiga qarab bir necha turga ajratiladi.

54-Rasm. Morenalar
Morenalar asosan uch xil bo'ladi; ostki, ustki va ichki morenalar.