Mavzu: Muzliklarning geologik faoliyati

Vodiy muzliklari – tog’lardagi eng katta muzliklarni vujudga keltiradi. Ular daryo vodiylarining yuqori qismlarida joylashadi. Vodiy muzliklari oddiy (al'p tipida) va murakkab yoki sertarmoq (Himolay tipida) bo'ladi. Oddiy vodiy muzliklari bitta yaxlit muzlik oqimidan iboratdir. Ba’zan bir qancha muzliklar bir - biriga qo'shilib sertarmoq yoki daraxtsimon muzliklarni tashkil etadi. Bunda ikkita tog’ tizmasi orasidagi asosiy muzlikka har ikki yondan kichik muzliklar kelib qo'shiladi. Sertarmoq tog’ muzliklariga daryodagi eng katta vodiy muzliklaridan Qoraqar tog’ligidagi Siachen muzligi (uzunligi 75 km), Pomir tog’idagi Fedchenko muzligi (98km), Tyan'shan' tog’laridagi Inilchik muzligi (uzunligi- 80km) misol bo'la oladi. Ba’zan vodiy muzliklarining bir qismi pastga sinib tushadi, qor ko'chkilari natijasida ham vujudga keladi. Tog’ tepalarining yassilanib qolgan joylarida paydo bo'ladigan muzliklar o'ziga xos tog’ muzligini tashkil etadi.

52-Rasm. Tog’ muzliklari
Tog’ muzliklari Yer yuzida muz bilan qoplangan barcha hududning salkam 2% ni egallaydi.
Yil bo'yi baland tog’larga yoqqan qor tobora to'plana boradi va o'z og’irlik kuchi ta’siri ostida zichlashib firnga aylanadi. Firn siqilib, uning kristallari bir-biriga yopishadi va natijada g'ovak muz vujudga keladi. Bora-bora g’ovaklar yo’qolib, zich havo rang muz hosil bo'ladi.

53-Rasm. Muzliklarning harakati
Muz rel'yefning tekis, yassi, yog’in ko'p yog’adigan joylarida tog’larda to'planib boradi. Al'p-Kavkaz-Pomir tog’lari mintaqasida O'rta dengiz tipidagi nam iqlim o'lkalardan sharqqa – O'rta Osiyo cho'llariga tomon qor chizig’ini yaqqol belgilash mumkin. Yog’in ham shu tomonga qarab kamayib boradi.
Muzlikdagi muz yuqori plastiklikka - egilish, cho'zilish bilan birga sinish xususiyatiga egadir. Mo'rtlik xususiyati plastiklik hossasiga qarama - qarshidir. Plastik holati qancha kuchli bo'lsa, mo'rtlik shuncha past bo'ladi. Muzning plastik xususiyati ularning o'zlariga xos bo'lgan donador krisstallik strukturasidan kelib chiqadi. Muzlik hosil bo'ladigan va to'yinadigan joy firn havzasi deb atalib, u baland tog’lar oblastida sirk shakliga ega bo'ladi.