Mavzu: «musiqa darslari, musiqa savodxonligi jarayonida bastakorlar va xalq xofizlari ijodiyotini o’rganish metodlari»

ALTERASIYa BELGILARI 
Asosiy pog‘onalarning ko‘tarilishi yoki pasaytirilishi alterasiya deb ataladi. 
Alterasiya belgilari 5 xil bo‘ladi. 
Diyez - # - notani 0,5 tonga ko‘taradi 
Bemol
 - b - 
notani 0,5 tonga pasaytiradi 
Dubl diyez - 
x
- notani 1 tonga ko‘taradi
Dubl bemol -
bb - 
notani 1 tonga pasaytiradi
Bekar - -belgilarni bekor qiladi. 
Kalitdan keyin qo‘yiladigan belgilar kalit alterasiya belgisi deyiladi. Kalit 
alterasiya belgilari o‘z kuchini asar davomida saqlab qoladi.Tasodifiy belgilar esa 
bitta takt davomida. 

---

14 
Tovushlar engarmonizmi. Harfiy sistema Balandligi bir xil lekin nomi va yozilishi 
har-xil bo‘lgan pog‘onalar tengligiga tovushlar engarmonizmi deyiladi. Har bir 
tovush o‘zidan yarim ton pastda yoki yuqorida joylashgan bo‘lishi mumkun. 
Masalan; fa-diyez yoki si-bemol. Xosila pog‘ona asosiy pog‘ona bilan bir xil 
bo‘lishi mumkin. Masalan; si diyez do, fa bemol mi yoki barabariga pasayishi yoki 
ko‘tarilishi ham mumkun. Masalan; fa dubl diyez - sol, mi dubl, bemol - re.
Diatonik va xromatik. 
Yarim tonlar va butun tonlar. 
Tovush qatorning yonma-yon joylashgan ikki pog‘onasi orasida xosil 
bo‘lgan yarim tonga diatonik yarim ton deyiladi. Bularga mi-fa va si-do lar kiradi. 
Ko‘tarilgan yoki pasaytirilgan xosila pog‘onalar orasida ham diatonik yarim tonlar 
xosil bo‘ladi. Masalan: 
Xromatik yarim ton deb asosiy pog‘ona ko‘tarilsa yoki pasaysa orasida 
yarim ton xosil bo‘lganda aytiladi. 
Masalan 
Diatonik butun tonlar deb do-re, re-mi, fa-sol, sol-lya, lya-si oraliqlarga 
aytiladi va bulardan tashqari ikkita xosila pog‘ona orasida ham paydo bo‘lishi 
mumkun. Masalan: 
Xromatik butun tonlar deb asosiy pog‘ona ikki baravar ko‘tarilishi yoki 
pasayish natijada xosil bo‘lganda aytiladi. Masalan. 

---

15