Mavzu: Moliyaviy tahlil va uni tashkil etish. Reja: Kirish

2. Moliyaviy taxlilning subektlari va taxlilni tashkil etish

Moliyaviy taxlil sub'ektlariga taxlil etuvchilarni keng kamrovli guruxi kiritiladi. Ularni shartli ravishda ichki va tashki taxlil sub'ektlariga bulish mumkin. Ichki taxlil sub'ektlariga fakat shu firma, kompaniya xodimlari kirsa, tashki sub'ektlarga ta'sischilar, solik organi xodimlari, auditorlar, yukori tashkilot va vazirliklar, xaridor va buyurtmachilar, mol etkazib beruvchilar, suyourta agentliklari xodimlari, reklama agentlari, bank xodimlari va boshka shaxslar kirishi mumkin.

Taxlil sub'ektlarining manfaatlari xam albatta bir-biridan tubdan fark kiladi. Masalan, ta'sischilar kuprok firma va kompaniyalarni foydasi bilan, solik idoralari kuprok "daromad-xarajat-natija"lar alokadorligi taxlilidan, kredit inspektorlari va bank xodimlari firma va kompaniyalarning kreditga layokatligi va moliyaviy barkarorligi bilan, mol etkazib beruvchilar firma va kompaniyaning tulov layokatini urganishdan va taxlil etishdan manfaatdorlar (47-jadvalgaa qarang).

47-jadval

Moliyaviy taxlil sub'ektlari va ularning manfatlari

T,r	Moliyaviy taxlil subektlari	Sub'ektlar manfatlari
1	2	3
1	Korxona xodimlari	Firma va kompaniyaning moliyaviy natijaviyligi va moliyaviy xolati tuyorisidagi ma'lumotlarni bilishdan
2	Ta'sischilar	Firma, kompaniyaga kuyilgan va kuyiladigan mablayolarning foyda-ligidan
3	Auditorlar	E'lon kilinadigan xisobot shakllarini tuyoriligini xukukiy tamoyillar asosida baxolash va firma, kompaniyalar moliyaviy xolatini yaxshilashni ichki imkoniyatlarini kursatib berishdan, mulk egalari manfaatlarini ximoya etishdan
4	Yukori tashilotlar	Band kilingan moddiy va moliyaviy resurslar xarakatini va samaradorligini urganishdan
5	Solik idoralari	Majburiy tulovlar, soliklar va ajratmalar undirish yuzasidan resurslar xolati, xarakatini faoliyat natijaviyligini urganishdan
6	Suyourta agentliklari	Firma, kompaniya mulkini turli taxlikalardan ximoya kilish, saklanishi yuzasidan ma'lumotlarni urganishdan
7	Mol etkazib beruvchilar	Shartnomaviy munosabatlarni yulga kuyish tomonlarning uz majburiyatlarini bajarishi, tulov intizomiga rioya kilish, tulovga kobillikni xolati tuyorisidagi ma'lumotlarni urganishdan
8	Xaridor buyurtmachilar	Ta'minotdagi uzilishlarga yul kuymaslik yuzasidan firma va kompaniyalarning moliyaviy va iqtisodiy saloxiyatining tayanchi tuyorisidagi ma'lumotlardan

Moliyaviy taxlil va ularning manfaatlar mushtarakligini kuyidagi 47-jadval ma'lumotlaridan kurib chikish mumkin. Moliyaviy taxlilni tashkil etilishida ichki va tashki taxlil turlarini tarkilanishiga axamiyat berish lozim. Ichki moliyaviy taxlil shu firma, kompaniya xodimlari tomonidan tashkil etilsa, tashki taxlil firma, kompaniya faoliyati bilan kizikuvchi uchinchi shaxslar tomonidan tashkil etiladi.

Moliyaviy taxlilni aloxida taxlil xizmat bulimini ochish orkali yuritish, yollangan taxlilchidan foydalanish yoki uning xizmat funktsiyasini aloxida xodimga yuklash orkali bajarish, mulk egasi tomonidan mustakil yuritilishi kabi tashkiliy shakllarini ajratish mumkin. Bu tashkiliy shakl ichki moliyaviy taxlil uchun xos bulgan tarkiblashdir.

Tashki taxlilchilar tomonidan utkaziladigan taxlil natijalaridan manfaatdor tashkilotlar va xodimlar tomonidan mustakil yoki shartnomaviy asosda tashkil etilishi mumkin.

Taxlilni tashkil etish boskichlariga kuyidagilarni kiritish mumkin:

1. 
   Taxlil maksadini belgilash va uning rejasini tuzish;
   
2. 
   Taxlil yuzasidan zarur bulgan ma'lumotlarni yiyoish, ularni saralash, kursatkichlar xolatiga keltirish, analitik jadvallar tuzish;
   
3. 
   Taxlilni utkazish;
   
4. 
   Taxlil natijalarini umumlashtirish, rasmiylashtirish va chora-tadbirlarni belgilash.
   

I.f.D., prof. M.K. Pardaev tomonidan moliyaviy taxlilni 3 ta boskichi ya'ni; taxlil maksadini aniklash va unga yondashish yullarini belgilash; taxlil uchun takdim kilinadigan axborotlar sifatiga baxo berish; taxlilni usullaridan foydalangan xolda taxlilni utkazish va uning natijalarini rasmiylashtirish boskichlari tarkiblanadi¹⁷.

Ushbu tarkiblashni xam tuYori deyish mumkin. Lekin unda taxlilni birlik boskichlari umumlashtirilgan tarzda ifoda etilgan.

Taxlil boskichlarini 5 ta (Ibragimov A.), 6 ta (Astaxov V.P.), 7 ta (Abdukarimov I.), 8 ta (Sayfulin A.), 9 ta (Sheremet A), 12 ta (Artemenko V.G.) boskichdan iborat kilib belgilash xam mumkin. Ular bir-biridan mazmun jixatdan farklanmaydi. Birlik ifodalarni aloxida boskich kilib belgilanishigina ular katorini kengaytirgan xalos. £kuvchi turli adabiyotlarni urganish asosida notuYori xulosaga kelmasligi lozim. Negaki ular mazmun jixatdan aynan bitta narsani ifoda etadi.

Moliyaviy taxlilni tashkil etilishiga muxim axamiyat berilishi yana shu bilan xarakterliki uning yutuyoi kup jixatdan tashkil etish tartibiga xam boYolik. Albatta tashkiliy shakllarni u yoki bu shakli korxonaning mulkiy xolati, katta - kichikligi, jarayonlarning murakkabligi va uziga xosligi, moliyaviy imkoniyatlar, ish kulami, malakali kadrlar va boshka imnoniyatlardan kelib chikkan xolda tanlanadi. Agar, firma, kompaniyaning ish kulami, ishlab chikarish jarayonining murakkabligi, moliyaviy imkoniyati, malakali kadrlarga bulgan talabining kondirilishidan kelib chikkan xolda aloxida taxlil xizmat bulimini tashkil etish makbul deb topilsa, albatta bu eng tugri yul xisoblanadi.