Mavzu: Molekulyar biologiya fani yutuqlarining sanoatga tadbiq etilishi. Mashg‘ulot o‘tkazishdan maqsad

2.Regulyator geni genotipning operondan boshqa qismida joylashgan bo‘lib, operator genining faoliyatini boshqarish funksiyasini bajaradi. Mazkur gen repressor deb nomlangan oqsilni sintez qiladi.

Operator geni faoliyatining namoyon bo‘lish yoki bo‘lmasligi repressor oqsilining faol yoki passiv holatda bo‘lishligiga bog‘liq. YAngi sintezlangan sof holdagi repressor faoliyatsiz (passiv) bo‘ladi. Shu sababli u operator genining faoliyatini to‘xtata olmaydi. Agarda hujayrada strukturaviy genlar faoliyati natijasida sintezlanayotgan so‘nggi moddaning (rasmda D harfi bilan ifodalangan) miqdori keragicha normal bo‘lsa repressor oqsili faol bo‘lmagan holatda bo‘ladi. Buning natijasida operator geni strukturaviy genlarning normal faoliyat ko‘rsatishini ta’min etadi. Shuning uchun “D” moddasining normal miq-dordagi sintezi davom etadi. Agar hujayrada strukturaviy genlar faoliyati natijasida sintezlangan “D” moddasining miqdori keragidan ko‘payib, to‘planib qolsa, bu modda repressor bilan darrov reaksiyaga kirishib uni faol holatga keltiradi. Faollashgan repressor operator geni bilan ulanib u orqali “D” moddasini sintezlayotgan strukturaviy genlar faoliyatini to‘xtatib qo‘yadi. Oqibatda “D” moddasini sintezlash vaqtincha to‘xtatiladi. Hujayrada “D” moddasining zaxira qismi tugab, bu moddaning sintezlana boshlashiga zaruriyat paydo bo‘lishi bilan repressorning faoliyati to‘xtaydi. Natijada operator geni yana struktura-

Strukturaviy genlar faoliyatining boshqarilishi.
viy genlar faoliyatini tiklaydi. “D” moddaning sintezlanishi yana boshlanadi.

Shunday qilib, hujayrada joylashgan genetik qurilma-regulyator va operator genlar ma’lum strukturaga ega bo‘lgan oqsilning sintez qilinishini boshlash yoki to‘xtatish zarurligini ifodalovchi induksiya va repressiya signallarini qabul qilish va unga samarali javob berish xususiyatiga ega ekanligi isbotlandi. Strukturaviy genlarning oqsilni sintez qilish funksiyasini regulyasiya kilish jarayoni mukammal o‘zini-o‘zi boshqarish prinsipiga asoslangan molekulyar genetik tizim hisoblanadi. DNK molekulasidan ma’lum sifatga ega bo‘lgan oqsilning sintezlanishi haqidagi irsiy axborotning realizatsiyasi hujayrada mavjud ushbu oqsil miqdori va unga zaruriyat haqidagi axborotning o‘z navbatida DNKda sodir bo‘luvchi iRNK transkripsiyasiga ta’siri orqali boshqarilishligi ko‘rsatilgan.

Jakob va Mono tomonidan strukturaviy genlar faoliyatining regulyasiyasi haqidagi nazariya va model yaratilgandan keyin bu sohaga oid yana muhim yangi dalillar olindi. Bu dalillarga binoan DNKning polinukleotid zanjirida operator genining yonida