Mavzu: metrologiya haqida umumiy tushunchalar

1.2. Metrologiyaning xalq xo‘jaligidagi roli
Hozirgi o‘lchovlar sohasi nihoyatda keng. Bular olis kosmosning tadqiq
qilinishidagi eng uzoq masofalar va eng mayda elementar zarrachalarning
o‘lchamlari, eng yuqori haroratlar va yadroviy portlashning bosimi, eng past
haroratlar va kriogen texnika hamda vakuumli texnologiyaning bosimlari,
yadroning ichidagi haddan tashqari jadal jarayonlarning bo‘lib o‘tishi muddatining
o‘lchami va kosmik texnika va tibbiyot uchun juda aniq detallarning olinishidir.
Keyingi 20-30 yil ichida nafaqat o‘lchovlarning doirasi kengaydi, shu bilan
birga ularning soni va aniqligi ko‘p martalab oshib ketdiki, bu o‘lchov
texnikasining tarkibiga va murakkabligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatdi.
O‘lchov apparatlarining unumdorligi va tez harakat qilishi, ularning
universalligi yuksaldi, konstruksiyasi bo‘yicha murakkab bo‘lgan ko‘plab yangi
o‘lchov vositalari paydo bo‘ldi. Xozirgi vaqtda fan, texnika, sanoat, shu jumladan,
aviatsiya sanoatining barcha sohalarining rivojlanishi ko‘p jihatdan o‘lchov yo‘li
bilan aniqlanadigan fizik, kimyoviy, biologik va boshqa voqea-hodisalar va
jarayonlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarning to‘liqligi va ishonchliligi bilan
belgilanadi. Ilmiy-texnikaviy muammolarning hal qilinishi o‘lchovlarning
takomillashtirilishining yangi yo‘llarini ochib bermoqda. Bunday bahamjihat
harakat qilish natijalari avia va raketasozlikda, kosmosning zabt qilinishida,
tibbiyotda va boshqalarda ayniqsa sezilarlidir.
Ko‘plab voqea-hodisalar va jarayonlarni tavsiflaydigan yangi miqdorlarning
o‘lchovlarining o‘zlashtirilishi metrologiya va o‘lchov texnikasidagi fan-texnika
taraqqiyotining xarakterli belgilaridan biridir, fan va texnikaning butun rivojlanish
jarayoni esa shuni ko‘rsatadiki, metrologiya amalda fan, texnika va iqtisodiyotning
hamma sohalarida taraqqiyotning asosiy sharti bo‘lib hisoblanadi. Shunday qilib,
muallifi Galiley deb faraz qilinadigan: «o‘lchash mumkin bo‘lgan narsalarni
o‘lchamoq kerak, hozircha o‘lchovdan o‘tmagan narsalar o‘lchanadigan qilinishi
lozim», degan ibora metrologiyaning zamonaviy tadqiqotlar uchun ilgari yuruvchi
rolining ahamiyatini ko‘rsatadi.
SHunday qilib, metrologiya - o‘lchovlar, ularning birligini ta’minlash
uslublari va usullari hamda talab qilinadigan aniqlikka erishish usullari
to‘g‘risidagi fandir. «Metrologiya» so‘zi grekcha «metron» (o‘lchov) va «logos»
(tushuncha) so‘zlaridan kelib chiqqan. Metrologiyaning asosiy vazifalari-bu
o‘lchovlarning umumiy nazariyasining rivojlanti-rilishi, fizik miqdor birliklarining
belgilanishi, o‘lchovlar uslublari va vositalarining ishlab chiqilishi, o‘lchovlarning
aniqligini belgilash usullarining ishlab chiqilishi, o‘lchovlar birligi bilan o‘lchovlar
vositalarining bir xilligining ta’minlanishi, o‘lchov namunalari (etalonlari) va
namunaviy vositalarining belgilanishidan iboratdir.