Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

BOBIL MATEMATIKASI
. 
REJA: 
1.
Tarixdan umumiy ma`lumotlar. 
2.
Manbalar. 
3.
Nol‘ tarixidan. 
4.
Oltmishlik sanok sistemasi.
5.
Kupaytirish jadvali. 
6.
Tulik kvadrat tenglamaga keltiriladigan geometrik masalalar. 
Tarixdan umumiy ma`lumotlar
. «Bobil matematikasi» atamasi ikki daryo oraligidagi Bobil 
davlati xalklari tomonidan yaratilgan matematik madaniyatni anglatadi. Bu madaniyatning 
rivojlanish darajasi xakida biz juda xam kam ma`lumotlarga egamiz. Ammo bu dajaraja Bobil 
shoxlari ikki daryo oraligi xalklarini birlashtirishidan avval xam ancha yuksak bulganligi xakida 
ma`lumotlar bizgacha etib kelgan. Bobil madaniyati xatto davlatni boskinchilar tomonidan bosib 
olingan davrlarda xam rivojlanishdan tuxtamadi. Ularning madaniyati deyarli xamma erda 
tarkalgan va turgun izlar koldirgan. Old Osiyo, Urta Osiyo, Xindiston, Armanistongacha etib 
borgan.
Eramizdan oldingi 4000 yillikning yarmida SHumer davlatida xat ma`lum edi. Uning 
yodgorliklari yoshi jixatidan eng ulug xisoblanadi. Asosiyo yozuv kurollari sifatida dastlab toshlar, 
sopol parchalari xizmat kilgan. Kattik taxtachalarga ўyib yozilgan yozuvlar piktogrammalar 
xarakterida edi. Xar bir belgi biror buyum, jonivor yoki odam tanasining turli kismlarining tasviri 
tarzida bulgan va ayrim xollarda xatto butun boshli jumlani xam anglatgan.
Bunday xarakterdagi yozuvlar uni yozgan odamlar kaysi tilda suzlashganliklarini 
bildirmaydi, shuning uchun ular shumerlarga taallukli deb tasdiklash juda kiyin. Vakt utishi bilan 
tasvirlarning murakkabligi yukolgan, soddalashgan va buyumlarning tasvirlari bilan uxshashliklari 
yukola borgan. SHu bilan birga aloxida jumlalarni anglatgan belgilar mos buginlarni bildira 
boshlagan. Bu buginlar asta-sekin tovushli xarakterga utdi va uch ming yillikda akkadliklar bu 

---

18 
tovushlarni uz tillari uchun suzlarni yozish usuli sifatida kabul kilganlar.
YOzish texnikasi xam mukammallashib bordi. Maxsus bambuk tayokchalari yoki suyaklar 
yordamida kurimagan loyga yozish boshlandi. Keyin bu loy utda kuritilgan. Tayokchalar 
uchburchakli prizma shaklida bulgan va ular loyda koziksimon iz koldirgan. Xar bir belgi ana shu 
«koziklar»ning maxsus konfiguratsiyasida bulgan.
Tayokchani loyga yon tomoni bilan botirilganda oddiy koziksimon iz kolgan. Xozirgi 
vaktda uni «Y» belgisi bilan yoziladi va u 1 ni anglatgan.
Bizgacha yuz minglab koziksimon yozuvlar etib kelgan. SHu davr yozuvi yukoridan pastga 
karab yunalgan. Loy taxtachalar yozishga kulay bulishi uchun soat strelkasiga karshi yunalishda 90
o
ga burilgan.