Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

Oltmishlik sanok sistemasi
. Oltmishlik sanok sistemasini grek astronomlari bobilliklardan 
kabul kilishgan. 
Oltmishlik sanok sistemasi uzining arifmetik xususiyatlariga kura Bobilliklarda sanok 
sistemasining asosi uchun kabul kilingan. CHunki, uning buluvchilari soni boshka sonlarga 
karaganda kup bulgan. XVII Asrning etuk matematiklaridan biri Vallisning fikricha, nazariy 
arifmetika etarlicha darajada kutarilgandan keyingina, nomerlashning oltmishlik sanok sistemasi
kullana boshlangan. Kantorning fikricha, oltmishlik sanok sistemasining kabul kilinishiga asos 
bulib, doirani 6 ta sektorga bulish xizmat kiladi. Boshka tomondan doirani 360 ga bulish kabul 
kilingan bulishi mumkin. Bu soni bobilliklarning bir yildagi kunlar soniga mos keladi. Bunday izox 
xakikatga yakinrok keladi. CHunki, bobilliklar bir yilni xar birida 30 kun bulgan 12 oyga bulishgan, 
ya`ni 360 kunga. Ortikcha 5 kunni esa xar olti yilda bir marta kushimcha «kabisa» oyini kiritib 
xisobga olingan.
Kevichning nazariyasiga kura, oltmishlik sanok sistemasi ikkita mavjud va bir-biriga boglik 
bulmagan sanok sistemalarini, unlik va oltilik sanok sistemalarini birlashtirishdan paydo bulgan.
Xakikatga yanada yakinrok gipotezani Neygebauer olga surgan. «Oltmishlik sanok 
sistemasi ulchovlarning oltmishlik sistemasida kelib chikkan». Xakikatdan xam kadimgi 
bobilliklarga xos arxeologik yodgorliklarda oltmishlik ulchov birligi juda kup uchraydi. Xususan, 1 

---

20 
talant 60 minaga teng, 1 mina esa uz navbatida 60 shekelga teng. Ogirlik ulovlari bir vaktning uzida 
pul birligining xam ulchovi bulgan. Bunda shuni nazarda tutish kerakki, kadimgi bobilliklarda pul 
bulmagan va ular kumushning ogirliga teng bulgan mikdor bilan belgilangan. SHuning uchun 
oltmishlik sanok sistemasi ulchovning ogirlik-pul birliklari bilan boglangan. Ma`lumki, savdoning 
rivojlanishi xam xisob texnikasini rivojlanishiga uziga xos ta`sir kursatadi. Ogirlik birliklarining 
kasr kismlari bilan kup ish olib borilgan. Unlik sanok sistemasi kullangaligiga karamay, bir ogirlik 
birligini ikki va uch teng kismlarga bulingan. 1G`3 ni teng ikkiga bulishdan 1G`6 kelib chikkan. 
Ana shu davrda mavjud ogirlik ulchovi talant, mina va shekel edi. Minaning 1G`6 kismi 10 
shekelga teng. Mina va shekelning ekvivalenti ana shu erdan paydo bulgan bulishi mumkin. Bu ikki 
birliklar birgalikda foydalana boshlangan. Oltmishlik sanok sistemasining kelib chikish ana shu 
jarayonning mevasi bulishi mumkin.