Мавзу: Маржинализм ва Кейнсчилик таълимоти Режа

Самарали талаб

• Ялпи талаб истеъмолчилар, корхоналар, ҳукумат сотиб олишга рози бўлган миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми билан нархлар даражаси ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди. Бу тўловга қобил талаб билан таъминланган товар ва хизматлар суммаси. Нархлар билан миллий маҳсулот ишлаб чиқариш ўртасида тескари боғлиқлик мавжуд.
• Ялпи таклиф ва ялпи талаб кесишган нуқта нарх даражасининг мувозанатлашганлигини, миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажмининг мувозанатлашганини билдиради
• Самарали талаб бу – бандлик даражасини ифодаловчи ялпи тўловга қодир талаб.
• Бу ерда ялпи талабни қандай рағбатлантириш асосий муаммо ҳисобланади. Ж.М.Кейнс ХХ асрнинг 30-йиллари кўпчилик мамлакатларда ялпи талабнинг (истеъмол талаби ҳам, инвестиция талаби ҳам) самарали бўлмаганлигини асослаб берди:
• а) истеъмолга бўлган талабнинг етарли даражада самарали бўлмаслигига асосий сабаб, иш ҳақи ошганда кишилар истеъмолининг ошиб бориши пул даромадининг ўсиш суръатидан доимо орқада қолади, бу ҳолат “асосий психологик қонун”нинг амал қилиши билан боғлаб тушунтирилади, бу қонунга кўра, инсон даромадлари ошиб борганда олдингига қараганда даромадларнинг кўпроқ қисми жамғарила борилади;
• б) инвестицияга бўлган талаб иккита сабабга кўра самарали бўлмаган:
• – ўша “асосий психологик қонуннинг” амал қилиши туфайли истеъмолчининг сарфлаган инвестициясига фойда ололмай қолишдан қўрқиши;
• – кредит учун юқори ссуда фоизининг амал қилиши.

Инсоннинг психологик мойиллиги

• «Асосий психологик қонун, – деб ёзади Ж.М. Кейнс, – шундан иборатки, кишилар, одатда, даромадлари ортиб бориши билан ўз истеъмолини кўпайтиришга мойилдирлар, лекин бунда истеъмол даромад ортган даражада ошмайди».
• Ж.М. Кейнс истеъмол ўзгариши билан ушбу ўзгаришни келтириб чиқарган даромад ўзгариши ўртасидаги нисбатни истеъмолга бўлган меъёрли мойиллик деб атади
• Истеъмол ва умумий даромад ўртасидаги нисбатни эса, у истеъмолга бўлган ўртача мойиллик деб атади:
• Юқорида қайд қилиб ўтганимиздек, Ж.М. Кейнс ўз назариясида истеъмолга бўлган мойиллик тушунчаси билан бирга жамғармага бўлган мойиллик тушунчасини ҳам илгари сурди.
• Жамғармага бўлган меъёрли мойиллик – бу жамғарма миқдори ўзгариши билан даромад ўзгариши ўртасидаги нисбатдир:
• Жамғармага бўлган ўртача мойиллик эса жамғарманинг умумий даромадга бўлган нисбати билан ифодаланади:
• Бу ерда шу нарсани қайд қилиб ўтиш керакки, агар умумий даромад ошса, унда кишилар ушбу ошган даромаднинг бир қисмини истеъмолга сарфласалар, иккинчи қисмини жамғарадилар. Шунинг учун жамғарма ва истеъмол ўзгаришлари йиғиндиси даромад ўзгаришига тенгдир
• Ж.М. Кейнс даромадлар кўпайиб бориши билан истеъмол харажатлари ҳиссасининг нисбатан пасайиб боришини инсон хатти-ҳаракатидаги сабабларга боғлаб тушунтиради. Бундай сабаблар – хасислик, эҳтиёткорлик, тежаб-тергаб сарфлаш ва х.к.