Mavzu. Mantiq ilmining predmeti va axamiyati. Reja: Tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

Jurjoniy ta’limotiga ko‘ra, tushuncha va hukm o‘rtasida farq bor. Fikrda nimadir tasdikdansa yoki inkor etilsa, bu hukm hisoblanadi. Hukm chin yoki xato bo‘lishi mumkin.
Fikr yuritishning muhim bosqichlaridan biri bu xulosa chiqarish xdsoblanadi, deydi Jurjoniy. U xulosa chiqarish- ning uch turini: sillogizm, induksiya, analogiyani ajratadi. Sillogizm xulosa chiqarishning eng asosiy ko‘rinishi hisoblanddi. Induksiya va analogiya orqali xulosa chiqarish farazga olib keladi, ular chin bilimni bera olmaydi. Jurjoniy sillogizmni Ibn Sino kabi ikkiga bo‘ladi: birlashtiruvchi va ajratuvchi. U mantiqiy isbotlashga ham to‘xtalib o‘tadi. Uningcha, isbotlash uch xil bo‘ladi: 1. Umumiydan yakkaga qarab isbot qilish - sillogizm. 2. YAkkadan umumiylikka qarab isbot qilish - indukgiv isbotlash. 3. Analogiya - bunda yakkadan kelib chiqib, yakkani isbot qilish.
Jurjoniy sillogizmning strukturasini, qoidalarini, figuralarini, moduslarini batafsil taxdil qiladi.
SHuningdek, mutafakkir mantiq fanining turli ta’- limotlarni o‘rganishdagi ahamiyatiga yuqori baho bergan.
YUqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, Urta Osiyo mutafakkirlari mantiq ilmining masalalarini ish- lab chiqishda mustaqil ijodiy yo‘l tutdilar. Ularning mantiqiy ta’limotlari Aristotelnikidan farksi ravishda sillogizmning mohiyati va shakllarini tahlil qilishdan emas, balki hukm va sillogizmlarning asosiy elementi bo‘lgan tushunchalar tabiatini taxdil qilishdan boshlanadi. Ular mantiq ilmining o‘rganish doirasini faqat sillogizmlar bilan chegaralab qo‘ymasdan, unga mavjud bilimlar asosida haqiqatga erishish yo‘llarini o‘rganuvchi fan, deb ta’rif berdilar. Ularning murakkab hukmlarga asoslangan gipotetik xulosa chiqarish haqidagi ta’limotlari mantiq faniga qo‘shilgan muxsm xsssa bo‘ldi. Tafakkur shakllari, ayniqsa, xulosa chiqarish bilan argumentlash o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni ta’kidlashlari chuqur ma’noga egadir.

1

2