Mavzu: Maktabgacha ta’lim taraqqiyoti

Ta’lim-tarbiyaishlarini rejalashtirish
Maktabgacha ta’lim muassasasi ishini umuman va har bir yosh euruhiaa reialasntirishnmg bevosita asosi ta lim-tarbiya vazifalari aniqlanib, bolalar faoliyatining har bir asosiy turiga doir ta’­lim- tarbiyaviy ish mazmuni «Bolajon» dasturida ochib berilgan. Reja­lashtirishda bu vazifa va mazmunlar yanada aniqlashtiriladi, ularni amal­ga oshirish vaqti va izchilligi belgilanadi.
Ta’limiy ishning mazmuni, uslubi va usullari hamda uni tashkil etish turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, uslubi va usullari, ularda madaniy-gigienik malakalarni shakllantirish, bolalar mehnati va o'yinlariga rahbarlik usullari, bolalaming bo'sh vaqt va ko'ngil ochishlarini tashkil etish, shuningdek ota - onalar bilan ishlash turlari va tabiati rejalashtirilishi lozim.
Maktabgacha ta’lim muassasasida ta'limiy ishni tashkil etishning asosiy shakli mashg⁴ulotdir. Bunda o‘qitish ta’limiy ish masalalari, voqelikning turli sohalari haqidagi bilimlarni, aqliy va amaliy malakalar va ko'nikmalarni, o'quv faoliyati, bolalar nutqini o'stirishning oddiy asoslari va shu kabilami hal etishning asosiy vositasi hisoblanadi.
Bu mazmun dastuming tevarak-atrof bilan tanishtirish va nutqni o'stirish, oddiy matematik tasavvurlarni rivojlantirish, rasm solish, loy va plastilindan narsalar yasash, applikatsiya, qurish-yasash, musiqa ta’limi, jismoniy tarbiyasingari asosiy bo'limlarida berilgan. Tegishli yo'nalish metodikalarida ishlab chiqilgan mashg'ulotlar tizimi maktabgacha ta’lim muassasasisi va yosh guruhidagi muayyan ish sharoitlarini, bolalaming ilgarilash daraja va sur’atiarini, ularni u yoki bu mazmunni egallashlarini hisobga olib rejalashtirishda foydalaniladi. Masalan, bolalarni tabiat bilan tanishtirishga doir mashg'ulotlar tizimi qishloq joy yoki katta shahar markazida, shimoliy va markaziy mintaqada va boshqa respublikalarda joylashgan maktabgacha ta’lim muassasasisida turlicha bo'ladi.
0‘qitishning har bir bo'limiga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda bi- limlami egallashning asosiy bosqichlari (boshlang'ich idroq bilim va ko'­nikmalarni kengaytirish va umumlashtirish, ulardan hayotda foydalanish bilimlarni yangi sharoitlarga ko'chirish) hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmunining takrorlanishi va ularni asta-sekin murakkablashtirilishi nazarda tutiladi. Istalgan bo'limga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda mazkur bo'lim bilan bog’'langan asosiy ta’lim-tarbiyaviy masalalardan tashqari dasturning boshqa bo'limlaridan ayrim masalalarni ham kiritish keraq Mashg'ulotlarni bunday yaxlitlash ularning rivojlantiruvchi sama- rasini ancha oshiradi. Ammo rejalashtirishda ta’limiy ishni qisman birlashtirish ishning butun mazmunini jamlovchi yagona mavzu tusini olmasligi keraq Maktabgacha ta’lim muassasasi tarixida o'rin tutgan mavzuviy rejalashtirish, «tashkiliy momentlar»ga oid rejalashtirish bilimlarning tizimliligi va bolalaming aqliy rivojlantirishni talab darajasida ta’minlamagan edi.
Bolalarni atrofdagi hayot va tabiat bilan tanishtirish mashg'ulotlarini bolalarga nutq o'stirish mashg'ulotlari bilan, shuningdek tasviriy faoliyat mashg'ulotlari bilan aloqasini o'rnatish ayniqsa muhimdir.
Ta’limiy ish mashg'ulotdan tashqarida: kundalik turmush, o'yin, meh­natda ham davom ettiriladi. Kunning turli vaqtida (ertalab, sayrda) tarbi­yachi tabiat va ijtimoiy hayotning turli hodisalarini kuzatishni tashkil etadi.
Bu kuzatishlar ham rejalashtiriladi. Ular butun guruh bolalari bilan yalpisiga, bolalarning kichik guruhlari bilan va yakka tartibda o‘tkaziladi.
Tarbiyachi mashg‘ulotlardan tashqari bilimninguyoki bu boiimlariga doir ayrim bolalar yoki bolalarning kichik guruhlari bilan taiimiy ishni rejalashtiradi va tashkil qiladi. Bu maqsadda didaktik o‘yinlar, didaktik materialli mashqlar (masalan, nutqning tovush madaniyatiga doir, ma- tematik tasawurlarini rivoj lantirishga oid ish va boshqalar) dan foy­dalaniladi.
Shunday qilib, rejada bolalar bilan ta’limiy ishning mazmuni ham, uni tashkil qilish shakllari ham aks etadi.
Shaxsningma’naviyfazilatlarinitarbiyalashta’lim-tarbiyaviyishjarayonida: mashg'ulotlar, o'yinlar, mehnatvashukabilardahalqilinadi. Shuninguchunma’naviytarbiyaishiningmustaqilboiimisifatidarejalashtirilmaydi. Buishningvazifa, mazmunvauslublaribolalarningasosiyfaoliyatturlarigarahbarllknirejalashtirishdaochibberiladi. Ammoxulq-atvormalakalarinishakllantirish (masalan, atrofdagikishilargamuloyimvag‘amxo‘rmunosabat, narsalargatartiblivatejamkorlikmunosabati, madaniy-gigienikmalakalar, o‘yin, kitobburchaklaridatozalikvatartibnisaqlashmalakalari, o‘ziga-o‘zixizmatko'rsatishmala­kalarivashukabilar) bolalarningma’lumharakatusullariniegallabolish- larininazardatutadi. Malakalarnitarbiyalashbevositata’sirusullari: hara­katusullariniko'rsatish, mashqqilishlar, ya’nio'rgatish, odatlantirishorqaliamalgaoshiriladi, shuninguchunmadaniy-gigienikmalakavamadaniyxulq-atvormalakalarinirejalashtirishmumkinvalozim. Ma­lakalar hajmi, ularni shakllantirish izchilligi, shuningdek tarbiyachi foydalanadigan o‘rgatish usullari rejalashtiriladi.
Ertalabki soatda qilinadigan pedagogik ishning asosiy vazifasi bola­larda tetiq quvnoq kayfiyat uyg‘otishdir. Bunda bola faoliyati erkin bo‘- ladi, bolaning istagi va qiziqishiga tayaniladi, faoliyatlarning shakli va mazmuni qiziqarli bo‘lishi ta’minlanadi.
Tarbiyachi har kuni ertalabki soatda bolalarni birlamchi tibbiy ko‘rik asosida qabul qiladi, ota-onalar bilan suhbat olib boradi, badan­tarbiya mashqlarini o‘tkazadi. Lekin bu vazifalar kundalik faoliyatda aks ettirilmaydi.
Kundalik faoliyat bayonida ertalabki soatda tarbiyachi bolalar bilan belgilangan mavzu yo’zasidan qisqa suhbat uyushtirishi ko‘rsatiladi, aso­siy o‘rin bolalarning o‘yin faoliyati uchun ajratiladi. Ijodiy o'yinlarni, tinch o'yinlarni (qurish-yasash, rasmli kitoblarni tomosha qilish) tashkil etish rejalashtiriladi.
Rejada bolalarning mehnat faoliyati keng yoritiladi. Mehnat tarbiyasi- ning to'rtta vazifalari besh kunga boiinib yoziladi. Navbatchilik har bir kun uchun alohida rejalas-tirilmaydi. Rejada navbatchilikka yangilik kiritilsa, navbatchilik vazifasi murakkablashtirilsa yoki sharoitlar o'zgar- sa, yangi mazmun alohida kiritiladi.
Bolalarning mustaqil faoliyati rejalashtirilmaydi, u bolaning qiziqi­shiga va kayfiyatiga bog’iiq. Har bir bola erkin holda o‘zi istagan faollik markazini tanlashi va u yerda ishlashi mumkin. Tarbiyachi bolalarni kuzatishi va zarur holda unga yordam koisatishi lozim.
Mashg‘ulotningmaqsadidatarbiyachibolalargaberiladigantaiimvatarbiyavazifalarinikoisatadi, bolalaregallashilozimboiganbilim, ko‘nikmavamalakalarininghajminianiqbelgilaydi. Mashg‘ulotning bo­rishi toiiq yozilmay, manbaning muallifi, ishlanmaning betini ko‘rsatib oiish kifoya. So'ngra zaruriy jihoz va ko’rgazmalarni koisatadi. Mashg'ulot ishlanmasi yozilgan metodikqoilanma yo‘q boisa, tarbiya­chi mashg'ulot ishlanmasini yozishi lozim.
Tarbiyachining sayrdagi asosiy vazifasi bolalar uchun faol, mazmunli, xilma-xil va qiziqarli faoliyatni tashkil etishdir. Sayr quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi: 1) kuzatish; 2) harakatli o‘yin; 3) ixtiyoriy o'yinlar; 4) mehnat; 5) tinch o‘yin.
Kunning ikkinchi yarmi bolalar bilan yakka ishlash, xilma-xil o'yin faoliyati egallaydi: (ta’limiy, stol ustida, voqeaband, ixtiyoriy, sahna­lashtirilgan), ko'ngilochar soatlar (har oyda 1-2 marta) rejalashtiriladi. Tarbiyachi kechki sayrda ixtiyoriy kuzatish, ixtiyoriy o‘yin va ota-onalar bilan ish-lashni rejalashtiradi.
Nazorat uchun savol va topshiriqlar

1. 
   Rejalashtirish deganda nima tushuniladi?
   
2. 
   Maktabgachataiimmuassasasidapedagogikjarayonnirejalashtirishningo‘zigaxosliklarinibayoneting.
   
3. 
   Pedagogik jarayonni rejalashtirishda qanday tamoyillarga rioya etish zarur?
   
4. 
   Rejaning qanday turlari mavjud?
   
5. 
   Maktabgachataiimmuassasasitarbiyachisiningyilliq oylikvakundalikishrejalariqandayto’zilishgaega?
   
6. 
   Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachilarining ish yuritish hujjatlariga nimalar kiradi?
   
7. 
   Ertalabki va kunning ikkinchi yarmida qanday ta’lim-tarbiya ishlari amalga oshiriladi?
   

MAVZU YO’ZASIDAN TESTLAR

1. 
   Yillik rejani to’zishga asos bo‘luvchi hujjat to‘g‘ri berilgan qatorni aniqlang.
   

1. 
   Tarbiyachilarning kalendar rejasi
   
2. 
   Muassasaning ta’lim - tarbiya ishlari bo‘yicha rejasi
   
3. 
   Muassasaning yakuniy rejasi
   
4. 
   Muassasaning istiqbol rejasi
   

2. 
   Davomat, filtr va potranaj daftarlari maktabgacha ta’lim muassasasida faoliyat ko‘rsatayotgan qaysi hodimning ish hujjatlari hisoblanadi?
   

1. 
   Uslubchi B) Hamshira
   

100. 
     Mudira D) Tarbiyachi
     

3. 
   Yosh tarbiyachilar ish o‘rganishi uchun kimga biriktiriladi?
   

1. 
   Uslubchiga B) Mudiraning o‘zi ish o‘rgatadi
   

100. 
     Tajribali tarbiyachiga D) Tarbiyachi yordamchisiga
     

4. 
   Mashg'ulotlarni yillik rejasi maktabgacha ta’lim muassasa­sining qaysi yo‘nalishdagi rejalari tarkibiga kiritiladi?
   

1. 
   Ta’lim-tarbiya ishlarini amalga oshirish rejasiga
   
2. 
   Yillik reja tarkibiga
   
3. 
   Istiqbolli reja tarkibiga
   
4. 
   Yakuniy reja tarkibiga
   

5. 
   Maktabgacha ta’lim muassasasida qabul qiHnishi mumkin bo‘lgan rejalar to‘g‘ri berilgan qatorni aniqlang.
   

1. 
   Istiqbolli, yillik va yakuniy
   
2. 
   Yillik va yakuniy
   
3. 
   Oylik va kalendar reja
   
4. 
   Istiqbol, yillik va oylik