Mavzu: Kutubxonashunoslik fanining metodologiyasi Reja

3. Kitob savdosi bilimlar tizimi (bibliopolistika)

3. Kitob savdosi bilimlar tizimi (bibliopolistika)

 

Turkistonda kitobni chop etish usuliga o‘tilishi (XIX asrning 60-nchi yillaridan e’tiboran) kitob savdosi ishida ham yangi sahifa ochdi. Garchi dastlabki toshbosma – litografik nashrlari Turkiston yerlariga chet eldan XVIII asr oxiridan kirib kela boshlagan bo‘lsa-da, biroq ularning bu yerda keng tan olinishi uchun bir necha o‘n yillar o‘tmog’i kerak bo‘ldi. Gap shundaki, dastlabki davrlarda o‘zga yurtlardan keltirilgan litografik nashrlar kitobxonlar nazdida qo‘lyozma kitoblar bilan qiyosga dosh berolmasdi va oqibatda uning bilan raqobat qilolmasdi. Bunda asrlar davomida kitobga nisbatan kitobat ustalarining noyob va betakror san’ati namunalari sifatida qaror topgan muayyan munosabat o‘z aksini topdiki, bir qolipda chiqarilgan ko‘p nusxali va ma’lum ma’noda qadrsizlangan litografik – toshbosma kitob unga anchayin shubha bilan qarashga da’vat etardi. 1880–90 yillardan o‘z milliy kitob nashriyotchilik ishining rivoji hamda keng ommaning ijtimoiy ongida kitobga nisbatan aytib o‘tilgan qat’iy munosabat asta-sekin yengib borilishi tufayli Turkiston kitob bozori toshbosma kitoblar bilan to‘la boshladi.

Kitoblarni toshbosma usulida ko‘paytirish, ularni ilgarigiga nisbatan ancha tez va ko‘plab nusxalarda nashr etish, tarqatish kitobfurush va tojiri kutublar faoliyatiga ham o‘ziga xos yangiliklar kiritdi. Kitob faqat qo‘lyozma usulda ko‘paytirilgan davrda kitobfurush asosan vositachi vazifasini bajarib, iste’molda bo‘lgan va ta’mirlangan kitoblarni sahhoflar aholidan, yangi ko‘chirilganlarini esa xattotlardan sotib olib, qayta sotish bilan shug’ullangan bo‘lsa, toshbosma nashriyotchilik davriga kelib u kitobni aholining turli qatlamlari orasida tarqatishdan tortib, nashrlarning mavzui, janri hamda tipologik ko‘rinishlarini belgilashda ham hal qiluvchi shaxs bo‘lib qoldi. O‘quvchilar manfaati va ehtiyojini chuqur anglab yetgan, kitobga bo‘lgan talab o‘zgarishlarining kattayu kichigini sezgirlik ila ilg’ab ololgan kitobfurush shu onda mavjud bo‘lgan kitobfurushlik mahsuloti talab-ehtiyojlarini muttasil o‘rganib boradi.