Мавзу: Коррупция: намоён бўлиши ва унга қарши курашнинг

Ўзбекистон тарихида намоён бўлган коррупция



Қадимда Ўрта Осиё ҳудудида мавжуд бўлган мамлакатлар ҳам коррупция муаммосидан халос бўлишмаган. Коррупция ҳақида илк маълумотлар Ўрта Осиё халқларининг қадимий муқаддас китоби “Авесто” да қайд қилинган. Жумладан китобнинг “вендидод” наски (китоб)даги ҳуқуқий қарашларда жиноятлар шартли равишда қуйидагича таснифланган: 1. Динга қарши жиноятлар: ғайридин билан никоҳга киришиш, кохинни ҳақоратлаш, мансабни суиистеъмол қилиш. 2. Шахсга қарши жиноятлар…²¹.
VII-IX асрларда Ўрта Осиё араблар томонидан забт этилган даврдан бошлаб Совет ҳокимияти ўрнатилишигача, жамиятдаги муносабатлар асосан шариат қоидалари асосида ташкил этилган. Порахўрлик жинояти ислом ҳуқуқида оғир жиноятлар қаторига киритилган. Ҳуқуқий маънода порахўрликни ифода этиш учун “ришват” атамаси ишлатилган. Унинг гуноҳ ва жиноят эканлиги Қуръонда ўз ифодасини топган.
Ҳукмдор ва амалдорларнинг порахўрлиги, бойлик орттириш йўлидаги ҳар қандай адолатсизликлари шу заминда яшаб ўтган кўплаб буюк мутафаккир файласуф, шоир ва ёзувчилар томонидан қораланган. Улар ўз асарларида ижтимоий адолат асосида қурилган давлат барпо қилиш ҳақида фикр юритганлар. Жумладан, Абу Наср Фаробий ўзининг “Фозил одамлар шаҳри” асарида фозиллар шаҳри ҳокимида мужассам бўлиши лозим бўлган 12 хислат ҳақида сўз юритиб, ушбу хислатлар орасида унинг ҳалол бўлиши ва мол-дунёга ружу қўймаслиги лозимлигини кўрсатиб ўтган. Фаробий мазкур асарда шундай ёзади: “Фозиллар шаҳрида халқдан сайланган раҳбар ёки бошлиқлар ҳокими мутлоқ бўлмайди. Улар одамлар ичидан кўтарилган, синалган энг олийжаноб, раҳбарликка лойиқ кишилар бўладилар… Аммо баъзи шаҳар (ёки мамлакат)лар бўладики, уларда бутун халқнинг фикри-зикри, ақл-идроки бойлик тўплаш, мол-дунё орттиришга қаратилган бўлади. Улардан чиққан раҳбарлар ҳам раҳбарликни мол-дунё кўпайтиришда деб биладилар. Шунинг учун ҳам улар эртаю-кеч мол-дунё тўплаш ҳаракатида бўладилар. Бундай раҳбарларнинг қўл остида ишлаган шаҳар халқларида турли бузуқ одатлар, шаҳвоний нафс, бир-бирини кўролмаслик, бир-бирини талаш, душманлик, низо-жанжаллар пайдо бўлади. Ана шундай шаҳар халқларидан хислатлари, майллари турлича бўлган авлод туғилади”²².