Mavzu: Kommunikatsiya. Kommunikativ vaziyat. Til egasining kommunikativ salohiyati

Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy Universiteti O‘zbek filologiyasi kafedrasi
Mavzu: Kommunikatsiya. Kommunikativ vaziyat. Til egasining kommunikativ salohiyati.
Bajardi: Asqarova K
Tekshirdi: Alovutdinova N.
Reja :

• Kommunikatsiya nima
• Kommunikativ vaziyat haqida
• Til egasining kommunikativ salohiyati.

Tayanch tushunchalar: Kommunikatsiya, verbal va noverbal kommunikatsiya, kommunikativ vaziyat, kommunikativ salohiyat, ijtimoiy maqom, ijtimoiy rol.
KOMMUNIKATSIYA (lot. communicatio — umumlashtiraman, bogʻlayman) — 1) kibernetikada — informatsiya (axborot)larni almashish jarayoni. Jismoniy va ijtimoiy nuqtayi nazardan yondoshiladigan Kommunikatsiyalar mavjud. Jismoniy nuqtayi nazardan yondoshiladigan Kommunikatsiyani aloqa ham deb ataladi. Aloqa faza joylashgan nuqtalar, qurilmalar yoki kishilar oʻrtasida mos aloqa kanali boʻyicha axborotlarni uzatish jarayonlarini oʻz ichiga oladi. Inson yaratgan texnikaviy tizimlarda quyidagi 4 ta asosiy Kommunikatsiya turi bor: «inson-inson», «inson-mashina», «mashina-inson», «mashina-mashina».
Kommunikatsiya
verbal
noverbal
1. Odamlar
2. Atrof muhit
3. Tuzilgan aloqa vaziyatlari
4. G'oyalar girdobi
5. Munozara
6. Seminar
7. Boshqaruv muhokamasi
8. Tuzilmagan aloqa vaziyatlari
Kommunikatsiya elementlari
Komminikativ vaziyat tushunchasi psixolingvistika sohasidan o‘zlashtirilgan bo‘lib, u ikki yoki undan ortiq kishilar nutqiy muloqotidagi vaziyatni ifodalaydi.
Kommunikativ vaziyat tarkibi

• so’zlovchi(adresant)
• Tinglovchi(adresat)
• So’zlovchi va tinglovchi o’rtasidagi munosabat
• Muloqotning emotsionalligi
• Maqsad
• Muloqot vositasi
• Muloqot usuli
• Muloqot joyi

Psixolingvistika sohasidan o‘zlashtirilgan yana bir tushuncha til egasining kommunikativ salohiyatidir.. Nutqiy kommunikatsiya jarayonida kishilar adresat uchun tushunarli bo‘lgan ifodalarni tuzish uchun lug‘at va grammatika kabi til vositalaridan foydalanishadi. Biroq mazkur tilda muloqotning muvaffaqiyatli chiqishi uchun lug‘at va grammatika

• Psixolingvistika sohasidan o‘zlashtirilgan yana bir tushuncha til egasining kommunikativ salohiyatidir.. Nutqiy kommunikatsiya jarayonida kishilar adresat uchun tushunarli bo‘lgan ifodalarni tuzish uchun lug‘at va grammatika kabi til vositalaridan foydalanishadi. Biroq mazkur tilda muloqotning muvaffaqiyatli chiqishi uchun lug‘at va grammatika
• bilimining o‘zi yetarli bo‘lmaydi. Binobarin, u yoki bu til birliklari va ularning birikuvining qo‘llanish shartlarmi ham bilish lozim. Boshqacha aytganda, til egasi grammatikadan tashqari “vaziyat grammatikasi”ni ham o‘zlashtirishi lozim, ya’ni leksik birliklarning ma’nosi va gapda joylashish
• tartibi qoidalarini o‘zlashtirish bilan birga, so‘zlovchi va adresat orasidagi munosabat, muloqot maqsadi va boshqa omillarni ham bilishi kerak. Til egasi ayrim ijtimoiy vaziyatlarda nutq akti sifatida nimaning maqbul bolishini anglashi lozim. Bular til egasining kommunikativ salohiyatini tashkil qiladi.

Kommunikativ salohiyat

• Odob-axloq qoidalari
• Bolalarning muloqot qoidalari
• Ijtimoiy mavqeyiga ko‘ra “ijtimoiy masofa”garioya qilish qoidalari
• Iltimos, ayblash, tahdid, va’da berish kabi turli nutq aktlarini amalga oshirish qoidalari kiradi

Mavzu yuzasidan savollar

• Kommunikatsiya nima
• S.M.Ervin-Trippning kommunikatsiya jarayoni haqidagi fikri
• D.Haymsning kommunikativ salohiyat tushunchasi haqidagi fikri
• Ijtimoiy maqom nima
• Ijtimoiy rol deganda nimani tushunasiz

E’tiboringiz uchun raxmat

Ijtimoiy maqom - insonning jamiyatdagi muayyan huquq va majburiyatlari bilan tavsiflanadigan mavkei. Ijtimoiy maqom: tugma va kUlga kiritilgan maqomga bo`linadi. Insonning ijtimoiy maqomiga millati, tugilgan joyi, familiyasi va boshqa omillar ta`sir ko`rsatishi mumkin. Bunday maqomlar, odatda, tugma maqom deyiladi. boshqalari esa inson jamiyatda nimalarga mustaqil erishganligiga karab belgilanadi. Masalan, ijtimoiy pedagog maqomiga shu soxadagi kasb tayyorlovchi o`quv muassasasida ta`lim olgan va bu soxa bo`yicha diplomga ega bo`lgan shaxs erishishi mumkin. Bunday maqomni kulga kiritilgan maqom deyish mumkin.

• Ijtimoiy maqom - insonning jamiyatdagi muayyan huquq va majburiyatlari bilan tavsiflanadigan mavkei. Ijtimoiy maqom: tugma va kUlga kiritilgan maqomga bo`linadi. Insonning ijtimoiy maqomiga millati, tugilgan joyi, familiyasi va boshqa omillar ta`sir ko`rsatishi mumkin. Bunday maqomlar, odatda, tugma maqom deyiladi. boshqalari esa inson jamiyatda nimalarga mustaqil erishganligiga karab belgilanadi. Masalan, ijtimoiy pedagog maqomiga shu soxadagi kasb tayyorlovchi o`quv muassasasida ta`lim olgan va bu soxa bo`yicha diplomga ega bo`lgan shaxs erishishi mumkin. Bunday maqomni kulga kiritilgan maqom deyish mumkin.