Mavzu: kislota asosli (neytrallanich) titrlash metodi mohiyati va uning qo’llanilish sohalari

Kislota va asoslarni titrlash metodlari.

MUSTAQIL ISH

NIZOMIY NOMIDAGI TDPU TABIIY FANLAR FAKULTETI 202-GURUH KIMYO (KECHKI) TALABASI BABAYAROV MIRZABEKNING ANALITIKA FANIDAN

Reja:

• Kislota va asoslarni titrlash metodining mohiyati va qo’llanish sohasi.
• Kislota va asoslarni titrlash metodida qo’llaniladigan indikatorlar.
• Neytrallash metodida titrlash tartibi

Neytrallash metodining asosiy ish eritmalari kislota (odatda HCl yoki H2SO4) va ishqor (NaOH yoki KOH) eritmasidir.

• Neytrallash metodining asosiy ish eritmalari kislota (odatda HCl yoki H2SO4) va ishqor (NaOH yoki KOH) eritmasidir.

Fenolftalein

• Fenolftalein

Neytrallash metodlarida ishchi eritma sifatida xlorid, sulfat kislota, kaliy gidroksid, natriy gidroksid eritmalari ishlatiladi. Bu moddalardan boshlang’ich standart moddalar sifatida foydalanib bo’lmaydi. Taxminiy 0,1- 0,5 n li eritmalari tayyorlanib, ularning titri va normalligi standart eritmalar yordamida titrlab aniqlanadi.

• Neytrallash metodlarida ishchi eritma sifatida xlorid, sulfat kislota, kaliy gidroksid, natriy gidroksid eritmalari ishlatiladi. Bu moddalardan boshlang’ich standart moddalar sifatida foydalanib bo’lmaydi. Taxminiy 0,1- 0,5 n li eritmalari tayyorlanib, ularning titri va normalligi standart eritmalar yordamida titrlab aniqlanadi.
• Titrlash jarayonida pH ning ma’lum qiymatida ekvivalent nuqtaga erishiladi va titrlash to ‘xtatiladi. Neytrallash reaksiyasi qandaydir tashqi o ‘zgarish bilan ketmaydi, shuning uchun ekvivalent nuqta — titrlashning oxirgi nuqtasini aniqlash uchun maxsus indikatorlardan foydalaniladi.

Kislota-asosli indikator.

• Kislota-asosli indikator.
• Kislota-asosli indikatorlar kuchsiz organik kislota yoki asoslardir. Kislota-asosli indikatorlar quyidagilarga bo'linadi:
• 1. Kislotalarga nisbatan sezgir (pH> 7): fenolftalein, timolftalein, alizarin.
• 2. Asoslarga nisbatan sezgir (pH<7): metiloranj, metil qizili.
• 3. Ham kislota, ham asosga nisbatan sezgir (pH=7): lakmus, fenil qizili.

Kislota- asosli titrlashning ikki metodi bor:

• Eritmadagi ishqorlar va suvdagi eritmalarda gidrolizlanishi natijasida ishqoriy muhit hosil qiluvchi tuzlar konsentratsiyasini aniqlashda standartlashtirilgan ishchi eritma sifatida kislota eritmasi ishlatiladi. Bunday aniqlashlar atsidometriya (lotincha acidium- kislota) deb yuritiladi.
• Aksincha ishqorning standartlashtirilgan ishchi eritmasidan foydalanib, kislotalarning miqdorini aniqlash alkalimetriya mumkin.

Neytrallash usulida qo’llaniladigan indikatorlar

• Titrlashda ekvivalent nuqta —titrlashning oxirgi nuqtasi indikatorlar yordamida aniqlanadi.
• Agar indikator to'g'ri tanlansa, ekvivalent nuqta bilan titrlashning oxirgi nuqtasi bir nuqtada yotadi.
• Indikatorlar ishlatilish usuliga ko‘ra, ichki va tashqi indikatorlarga bo'linadi. Agar indikator titrlanadigan eritmaga qo'shilsa ichki indikator deyiladi. Agar titrlanayotgan eritmadan bir tomchi olib indikator qog'ozga tomizilib tekshirilsa, tashqi indikator deyiladi.
• Ishlatiladigan reaksiyaning turiga ko'ra, indikatorlar quyidagilarga bo'linadi:

— kislota-asosli indikatorlar;

— oksidlanish-qaytarilish (red-oks) indikatorlari;

— kompleksonometrik (metall) indikatorlari;

— adsorbsiyalanish indikatorlari.

Ion -xromofor nazariya.

• Fanning rivojlanish jarayonida bu ikki nazariya birlashtirildi. Indikatorlarning dissosiatsiya muvozanati tez qaror topadi, lekin tautomer o‘zgarish jarayoni vaqt o'tishi bilan sodir bo'ladi. Shuning uchun ayrim indikatorlarning rangi hamma vaqt tez o'zgarmaydi.
• Masalan:

Indikator rangining o‘zgarish sohasi. Indikatorning rangi pH ning har qanday o‘zgarishida ham o‘zgaravermay, balki pH ning ma’lum qiymati oralig‘ida o‘zgaradi va bu indikator rangining o'zgarish sohasi deb aytiladi (1-rasm). pH ning ayni indikator bilan titrlab to‘xtatiladigan qiymati shu indikatorning titrlash ко‘rsatkichi deyiladi va u pT bilan ifodalanadi. Masalan, fenolftaleinniki pT=9,0; metiloranjniki pT=4,0; lakmusniki pT=7.

• Indikator rangining o‘zgarish sohasi. Indikatorning rangi pH ning har qanday o‘zgarishida ham o‘zgaravermay, balki pH ning ma’lum qiymati oralig‘ida o‘zgaradi va bu indikator rangining o'zgarish sohasi deb aytiladi (1-rasm). pH ning ayni indikator bilan titrlab to‘xtatiladigan qiymati shu indikatorning titrlash ко‘rsatkichi deyiladi va u pT bilan ifodalanadi. Masalan, fenolftaleinniki pT=9,0; metiloranjniki pT=4,0; lakmusniki pT=7.

Titrlash egri chizig’i

• Eritma рН ning titrlash jarayonida qo’shilgan ishchi eritmaning miqdoriga qarab o’zgarishini grafik tarzida ifodalash mumkin. Hosil qilingan grafik titrlash egri chizig’i deb ataladi. Ekvivalent nuqtasi yaqinida unda keskin o’zgarish (sakrash) paydo bo’ladi. Agar 1 ta titrlash jarayonida bir necha ekvivalent nuqtalar mavjud bo’lsa ularga mos ravishda grafikda o’shancha sakrashlar paydo bo’ladi. Indikatorlarni to’g’ri tanlash uchun titrlash egri chiziqlardan foydalaniladi.