|
Sharof Rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti kimyo fakulteti kimyo yo’nalishi 202-guruh talabasi Nurmurodov Nurshodning analitika fanidan ‘’ZAMONAVIY FIZIK TADQIQOT USULLARI’’ MAVZUSIDA MUSTAQIL ISHI REJA: 1. Fizik tadqiqot usullari. 2. Fizik tadqiqot usullarining klassifikatsiyasi. 3.IQ spektroskopiya. 4.Mass-spektroskopiya. 5.YaMR usuli. Zamonaviy fizik tadqiqot usullarida YaMR , Mass-spektroskopiya, spektroskopik usullar, tadiospektroskopiya, lazer spektroskopiya, rtentgen tahlil elektronografiya, neytronorografiya ussullaridan foydalaniladi. Kam energetik nurlanishli infraqizil (IQ) spektri ham atomlar va molekulalar ichida oʻzgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Ushbu turdagi nurlanish odatda elektronlarni qoʻzgʻatishi uchun yetarlicha quvvatga ega emas, ammo bu molekulalar ichidagi kimyoviy bogʻlarning turli yoʻllar bilan tebranishiga olib keladi. Muayyan atomda elektronni qoʻzgʻatish uchun talab qilinadigan energiya qanday boʻlsa, maʼlum bir kimyoviy bogʻning tebranishini oʻzgartirish uchun talab qilinadigan energiya ham shunday belgilanadi. - Moddalarning zamonaviy fizik xossalarini aniqlashdagi asos bu uning tuzilishi, nur chiqarish, yutish va boshqa fizik xossalaridir.
Mass-spektroskopiya, mass spektrometriya — modda tarkibidagi atom va molekulalar spektri boʻyicha ularning massasini tekshirish usullari. Atom va molekulalari ionlashgan har bir modda t/ye nisbat bilan bir-biridan farq qiladi, bu nisbat (bunda t – massa, ye – ion zaryadi) mass-spektrometrlar bilan oʻlchanadi. Olingan spektrga koʻra, modda massasi va jism tarkibidagi boshqa moddalar miqdori topiladi. Mass-spektroskopiya tatbikiy fizika, kimyo, biol. tibbiyot, geol. va texnikada asosiy analitik usullardan biri hisoblanadi. Jism (yoki suyuk,lik) tarkibidagi modda massasini aniqlashning har xil usullari bor. Mas, dublet usuli bilan dispersion chiziqlar orasidagi masofa anikdanadi va shu masofa boʻyicha massalar farqi topiladi. Ionlar tokini oʻlchash usuli bilan moddalar massasi aniqlanadi. Gaz tarkibini aniqlash uchun ham Mass-spektroskopiyadan foydalaniladi. Gazlar toʻliq bugʻlatish, izotopga ajratish, vakuumda uchqunlatish va ionlar bilan bombardimon qilish usullari orqali tekshiriladi. Maʼlum miqdordagi moddani Mass-spektroskopiya bilan tekshirib, undagi elementlar miqdori – gaz aralashmalaridagi komponentlari miqdori nazorat kilinadi va aniqlanadi, izotoplar olinadi. Kimyo sanoatida Mass-spektroskopiya bilan texnologik jarayonlar boshqariladi, atom yuqori qatlamining tarkibi oʻrganiladi, zaryadli zarralarning toʻqnashishidagi jarayonlar kuzatiladi, kimyoviy reak-siyalar kinetikasi tekshiriladi. Mass-spektroskopiya koʻp sohalarda yagona usul hisoblanadi. Mass-spektroskopiya yordamida Yer yuqori atmosferasining neytral va ion tarkibi oʻlchangan (boshqa sayyoralarning atmosfera tarkibini ham shu usulda oʻlchash mumkin). Bulardan eng ahamiyatlisi YAMR-spеktrоskоpiya uchun (prоtоn): 1 1 N, chunki barcha оrganik mоddalar o’z tarkibida vоdоrоd tutadi. Vоdоrоd atоmi yadrоsi (prоtоn) zaryadli bo’lgani uchun o’z o’qi atrоfida harakat qilganda magnit maydоn hоsil qiladi. Malumki, bu harakatlanayotgan har qanday zaryadli zarracha uchun хоsdir. - Vibratsiyali spektroskopiyada burilish tebranishlariga xos bo'lgan juda pastdan (10 sm - 1 tartibda) yuqori qiymatlarga (5000 sm tartibda - 1) to'la chastota diapazoniga ega bo'lish muhimdir. Vibratsiyali spektrlarning chastotalari molekulalarning kuch maydonlarini hisoblashda, ya'ni molekuladagi atomlar orasidagi o'zaro ta'sir kuchlarining har xil turlarini aniqlashda ham ishlatiladi.
Elektron spektroskopiya - yutilish, uzatish va akslantirish spektrlarini aniqlash, spektral o'zgarishlar bilan kechadigan reaksiyalar kinetikasini o'rganish uchun juda sezgir va qulay usul. Oddiy sharoitda spektrlar tarqoq bo'lib, ulardan foydalanish xromofor guruhiga ega bo'lgan moddalar (aromatik halqalar, ko'p bog'lanishlar va boshqalar) bilan chegaralanadi. Bu spektrlar molekulada ma'lum guruhlarning mavjudligini aniqlashga, ya'ni guruh tahlilini o'tkazishga, elektron spektrlarga va molekulalarning tuzilishiga o'rinbosarlarning ta'sirini o'rganishga, tautomerizm va boshqa o'zgarishlarni o'rganishga imkon beradi. Yadro magnit -rezonans usuli (YaMR) tashqi magnit maydonining 1H, 13C, 15N, 19F, 29Si, 31P kabi magnit momentga ega yadrolari bilan o'zaro ta'siriga asoslangan, ular uchun spin kvant soni 1/2, shuningdek, spin kvant soni 1/2 dan katta bo'lgan bir qator yadrolar uchun. Molekuladagi har xil muhitdagi bir xil atom yadrolari har xil YaMR signallarini ko'rsatadi. Bunday YaMR signalining standart moddaning signalidan farqi, masalan, tetrametilsilan, kimyoviy siljish deb ataladigan narsani aniqlash imkonini beradi, bu o'rganilayotgan moddaning kimyoviy tuzilishiga bog'liq. YaMR texnikasida moddalarning kimyoviy tuzilishini, molekulyar konformatsiyalarni, o'zaro ta'sirning ta'sirini, molekulalararo o'zgarishlarni va boshqalarni aniqlash uchun ko'plab imkoniyatlar mavjud. E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!
Do'stlaringiz bilan baham: |
