Adsorbsiyalanish xromatografiyasi

Mavzu 6. Gaz xromatografiyasi
Adsorbsiyalanish xromatografiyasi
Adsorbciyalanish hromatografik analiz usuli aralashmalarning adsorbent 
yuzasida adsorbciyalanish (yutilish) va desorbciyalanish (yuvilish) jaraёniga 
asoslangan. Bu usulda kolonkadagi ҳarakatsiz adsorbent bilan ҳarakatlanuvchi, 
ajralaёtgan aralashma eritmasi ўrtasida adsorbciya va desorbciya jaraёnlarining 
cheksiz қaytarilishi va қayta – қayta muvozanat ўrnatilishi natijasida, 
aralashmadagi moddalar bir-biridan ajraladi.
Moddalarning adsorbentda boғlanishi va erituvchi bilan desorbciyalanishi 
bir hil bўlganligi sababli, moddalar adsorbent ustuni - hromatografik kolonkaning 
yuқori қismidan pastga қarab surilib, ҳar bir modda bir-biridan uzoқlasha borib, 
қavatlarga ajralib ҳalқalar ҳosil қila boshlaydi va shu tarzda moddalar erituvchi 
bilan birga siljib yuvilib tushadi. Kolonkani yuvish uchun ishlatilaёtgan 
erituvchida kamroқ eriydigan moddalar keyinroқ tushishi ёki boshқa erituvchi 
bilan surib tushirilishi mumkin. Bu yuvilib tўshaёtgan moddalar eritmasi – 
elyuatni frakciyalarga bўlib yiғiladi va ҳar bir frakciya aloҳida-aloҳida 
tekshiriladi.

Qog’oz xromatografiyasi
Қoғoz hromatografiyasi taқsimlanish hromatografiyasining bir kўrinishi 
bўlib, қoғozda doim adsorbciyalangan ҳolda bўlgan suv ҳarakatlanmaydigan faza 
(erituvchi), қoғozning ўzi adsorbent bўlib ҳarakatchan faza esa oldindan suv bilan 
tўyintirilgan organik erituvchi ёki erituvchilarning aralashmalaridir.
Tekshiriladigan aralashma eritmasidan va shu aralashmada mavjud bўlishi 
tahmin қilingan ma`lum moddadan ёki ma`lum moddalar eritmasidan 
hromatografik қoғozga mikrokapilyar (ёki mikroshpric) ёrdamida bir necha 
tomchi (ma`lum ҳajmda) tomizib қuritiladi. Keyin erituvchi bilan tўldirilgan 
mahsus germetik kameraga tushirib қўyiladi. Қoғoz hromatografiyasi 
erituvchining yўnalishiga қarab hromatografiyaga bўlinadi: 
(a) yuқoriga sўriluvchi (1-rezinali tikin, 2-shisha taёқcha, 3-қistirғich, 4-
қoғoz bўlagi, 5-tugallanish chiziғi, 6-boshlanish chiziғi, 7-erituvchi); 
(b) pastga sўriluvchi (1-shisha cilindr, 2-tikin, 3-ҳarakatchan erituvchili 
shisha idish, 4-қoғoz, 5-shisha taёқcha, 6-ҳarakatsiz fazali erituvchi);(v) 
gorizontal aylana bўylab sўriluvchi (1-aylana hromatografik қoғoz, 2-konus (filьtr 
қoғozdan), 3-қistirgich, 4-ҳarakatchan fazali idish). 
Ҳosil қilingan ҳalқadagi hromatogrammalarning yuzasi қuyidagi formula 
bilan ҳisoblanadi.