Мавзу: Кириш

5,6. Қарз мажбуриятларини ифодаловчи қимматли қоғозлар бозори.

1993 йил 2 сентябрда қабул қилинган «Қимматли қоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида»ги Қонунга мувофиқ Республикамиз худудида акциялар, облигациялар, хазина мажбуриятлари, депозит сертификатлар, векселлар ва уларнинг хосила шакиллари муомаласини ташкил қилиш мумкин.

Депозит сертификат банк қисқа муддатли қуйилмаларининг бир туридир. Бошқа жамғармалардан фарқли ўлароқ, банк уни сотиб олган мижозга ўзининг қарз мажбуриятини ифодаловчи сертификат беради. Бу эмитент банкнинг пул маблағлари жамғармаси хақидаги гувохномасидир.
Сертификатлар икки хил юридик шахслар учун – «депо сертификатлар» ва жисмоний шахслар учун – «депозит (жамғарма) сертификатлар» шаклида чиқарилади.
Банк сертификатларини бланкали ва бланкасиз (ҳисобваракларда амалга ошириладиган ёзув) шаклида чикариш мумкин. Бланкасиз шакилдаги сертификатлар бўйича операциялар ҳисоби банкларнинг депозитарийлари (Депозитар бўлимлар)да юритилади. Мижоз ва депозитарийнинг ўзаро муносабатлари тегишли шартнома билан расмийлаштирилади.
Сертификат бошқа шахсга сотилиши мумкин. бланкасиз шаклдаги сертификатларни сотиш хуқуқи мижознинг топшириқномаси асосида депозитарийнинг депо ҳисобварақига тегишли ёзувларни қайд этиш билан расмийлаштирилади.
Облигация – бу қарз мажбурияти бўлиб, унинг эгаси томонидан пул маблағларининг қўйилганлигини тасдиқловчи ва унда кўрсатилган муддатда номинал қиймати билан бирга қатъий белгиланган фоиз (агар бошқа шартлар кўрсатилган бўлса) билан қайтариш мажбуриятини юкловчи қимматли қоғоздир. Облигацияларнинг асосан икки тури мавжуд. Биринчи – давлат томонидан чиқариладиган облигациялардир. Иккинчиси – корхоналарнинг облигацияларидир. Бу облигациялардан фойда олишнинг кафолати корхонанинг самарали ишлашидир. Облигация оддий ва ютуғли, фоизли ва фоизсиз (максадли), эркин муомалада бўладиган ёки чегараланган доирада муомалада бўладиган холда чиқарилиши мумкин.
Бозор иқтисодиёти қонуниятлари асосида яшаётган ҳар бир давлат қимматли қоғозлар бозорини ривожлантирмасдан олға бораолмайди.