Mavzu: Kirish. Sitologiya fanining qisqacha tarixi, qo‘llanidigan usullar. Hujayra tiplari

Qorongilatilgan maydonli mikroskopiyа. Qorongi maydonda preparatlarni o’rganish maxsus kondensor yordamida amalga oshiriladi. Qorongi maydonli kondensor odatdagi kondensordan farq qilib, yorug’lik manbaidan tushayotgan juda kiyshik chetki nurlarnigina o’tkazadi. Chetki nurlar katta og’ish burchagiga egaligi uchun ular ob’ektivga tushmaydi, natijada mikroskopni ko’rish maydoni korong’i bo’lib qoladi, tarqoq nurlar bilan yoritilgan ob’ekt esa yaxshi ko’rinadi. Odatda preparatlarda har xil optik zichlikka ega bo’lgan strukturalar bo’ladi. Bu strukturalar umumiy korong’i maydonda turlicha nurlanishi tufayli aniq ko’rinadi (tindal effekti). Bu usul bilan turli tirik hujayralarni kuzatish mumkin bo’ladi.
Fazali kontrast mikroskopda ko‘rish. Bo‘yalmagan tirik hujay- ralar, odatda yorug‘lik nurini tutib qolmasdan, o‘zidan o‘tkazib yubo- radi. Shuning uchun ular mikroskopda ko‘rinmaydi yoki anglab bo‘l- mas darajada ko‘rinadi. Ularni ko‘rish uchun tegishli bo‘yoqlar bilan bo‘yashga to‘g‘ri keladi. Fazali kontrast mikroskopiya usuli o‘r- ganilayotgan bo‘yalmagan tuzilmalarning bizga zarur bulgan kon- trastligini ta’minlaydi. Kontrastlikni, odatda, obektivdagi fazali plastinka deb ataladigan kondensorga o‘rnatilgan maxsus xalqa - diafragma - hosil qiladi. Obektni qanchalik yaxshi ko‘rish nurning sinish darajasiga bog‘liq. Yorug‘lik nuri obektdan qancha tez o‘tsa, uning yoritilishi, demak, kontrastligi shuncha ortadi, binobarin, hujayra tuzilmalari ham shunga yarasha yaxshi ko‘rinadi.
Interferension mikroskopda ko‘rish. Mazkur mikroskopda ko‘rish usuli fazali kontrast mikroskopda ko‘rishga o‘xshasada, unga nisbatan ko‘proq imkoniyatga ega. Masalan, uning yordamida bo‘yal­magan tirik hujayralarning aniq tasvirini va ularning quruq vaznini aniqlash mumkin. Bundan tashqari, bu usul yordamida hujayralarning qalinligi, tarkibidagi quruq moddalarning zichligini, shuningdek suv, nuklein kislotalar, oqsil va fermentlarning miqdorini bilish mumkin. Interferension usulda bo‘yalgan preparatlarda hujayraning yadrosi, odatda qizilga, sitoplazmasi esa zangori rangga bo‘yaladi.