Mavzu: kimyoviy texnologiya jarayonlarini sinflanishi

Asosiy jarayonlarning turlari

Sanoatda qo’llaniladigan turli xil texnologik jarayonlarni kinetik qonuniyatlari va ularning xarakatlantiruvchi kuchiga ko’ra quyidagi asosiy guruhlarga mujassamlashtirish mumkin: mexanik, gidromexanik, issiqlik almashinish, modda almashinish, kimyoviy, biokimyoviy va elektrofizik jarayonlar.

Mexanik jarayonlar mobaynida qattiq materiallarga mexanik kuch ta’sirida ishlov beriladi, masalan: qattiq materiallarni maydalash, sochiluvchan materiallarni saralash, uzatish, aralashtirish, presslash. Ushbu jarayonlarni tezligi qattiq jism mexanikasi qonuniyatlari bilan ifodalanadi. Jarayonlarni xarakatlantiruvchi kuchi vazifasini mexanik kuch (bosim kuchi) ta’siri yoki markazdan qochma kuch bajaradi.

Gidromexanik jarayonlar turkumiga suyuqlik va gazlarni quvurlar bo’ylab uzatish, gazlarni siqish, suyuqlik muhitlarida aralashtirish, suspenziya va emul’siyalarni ajratish (cho’ktirish, tindirish, fil’trlash, tsentrifugalash va boshqalar) kabi jarayonlar kiradi. Bunday jarayonlarning tezligi mexanika va gidromexanika qonunlari bilan aniqlanadi. Gidrostatik va gidrodinamik bosim jarayonning xarakatga keltiruvchi kuchi xisoblanadi.

Issiqlik almashinish jarayonlari asosida xaroratlar farqi mavjud bo’lganda issiq jismdan (muhitdan) sovuq jismga issiqlik o’tkazish (uzatish) qonunlari yotadi. Ushbu guruhga isitish, sovutish, bug’latish, kondensatsiyalash va sun’iy sovuq hosil qilish jarayonlarini kiritish mumkin. Jarayonlarning tezligi muhitlarni gidrodinamik rejimlariga bog’liq; ularning xarakatga keltiruvchi kuchi muhitlar o’rtasidagi xaroratlar ayirmasi (farqi) tufayli yuzaga keladi.

Modda almashinish jarayonlari moddalarning turlicha agregat xolatlarida bir fazadan ikkinchi fazaga (ularni ajratuvchi yuza orqali) molekulyar va turbulent diffuziyalar tufayli o’tishi bilan tavsiflanadi. SHu sababli ushbu jarayonlar diffuzion jarayonlar deb ham yuritiladi. Absorbtsiya, adsorbtsiya, suyuqliklarni xaydash, rektifikatsiya, ekstraktsiya, erish, suyultirish, kristallanish, namlash, quritish, dializ va ion almashinish kabi jarayonlar ushbu guruhga kiritiladi. Ushbu jarayonlarning tezligi fazalarning gidrodinamik xarakatiga bog’liq bo’lib massa o’tkazish qonuniyatlari bilan ifodalanadi. Jarayonlarni xarakatlantiruvchi kuchi sifatida tarqalayotgan moddaning fazalardagi kontsentratsiyalarining farqi qabul qilingan.

Kimyoviy jarayonlar paytida moddalarning o’zaro ta’siri natijasida yangi kimyoviy birikmalar hosil bo’ladi. Bu paytda issiqlik va moddalar almashinuvi ham yuz berishi mumkin.

Kimyoviy reaktsiyalar tezligi kimyoviy kinetika qonunlari bilan ifodalanadi. Sanoat miqyosida, katta xajmda o’tkaziladigan reaktsiyalar tezligi reaktordagi gidrodinamik rejimga, jarayonni xarakatlantiruvchi kuchi esa reagentlarning kontsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi.