Mavzu: kimyoviy texnologiya jarayonlarini sinflanishi

Biotexnologik (mikrobiologik, biokimyoviy) jarayonlar. mikroorganizmlarning biologik xayot faoliyati qonunlari asosida amalga oshiriladi. Bunday jarayonlar mobaynida, ishlab chiqariladigan mahsulot turiga kura, mikroorganizmlar xayot faoliyati aniq texnologik maqsadlarga yo’naltiriladi. Masalan, xamirturush ishlab chiqarish, spirt hosil kilish va xokazo jarayonlarning tezligi biomassaning o’sish surati (ko’payish tezligi) bilan ifodalanadi.

Elektrofizik jarayonlar (elektroliz, infraqizil nurlar va yuqori chastotali tok yordamida ishlov berish va xokazo), elektr toki ta’sirida amalga oshiriladi. Bunday jarayonlarning xarakatlantiruvchi kuchi potentsiallar ayirmasidir.

Tashkil etishga ko’ra barcha texnologik jarayonlar davriy, uzluksiz va kombinatsiyalashgan (aralash) jarayonlar sinfiga ajratiladi.

Davriy jarayonlar odatda bitta jihozda amalga oshiriladi. Jarayonning alohida bosqichlari - asosiy texnologik va yordamchi jarayonlar (apparatni yuklash bo’shatish, yuvish va boshqalar) vaqt bo’yicha aniq ketma-ketlikda (davrda) kechadi. Davriy jarayonlar natijasida olinadigan mahsulot sifati texnologik jihozga xizmat ko’rsatuvchi kishilar malakasiga bog’liq, jarayonni ishchi parametrlarini boshqarish murakkab va qo’shimcha mexnat talab etadi.

Uzluksiz jarayon paytida uning barcha tarkibiy bosqichlari bir paytni o’zida, ammo texnologik jihoz yoki uskunalarning turli konstruktiv qismlarida amalga oshiriladi. Jihozdan mahsulot chiqqunga qadar bo’lgan davrda unda kechayotgan jarayonlar (operatsiyalar) davriy jarayonlarni kechishiga aynan o’xshash bo’ladi. SHundan so’ng jihozga xom-ashyo kiritilishi, asosiy texnologik jarayonni kechishi va tayyor mahsulot chiqishi uzluksiz bo’ladi. Uzluksiz jarayonlarning ishchi parametlarini avtomatik ravishda rostlash va boshqarish mumkin bo’lganligi uchun mahsulot sifati kafolatlanadi.

Kombinatsiyalangan (yoki aralash strukturali) jarayonlarning ayrim bosqichlari uzluksiz, ba’zilari esa davriy ravishda amalga oshiriladi.

Jarayonning ishchi parametrlari (xarorat, kontsentratsiya, ishchi bosim va b.) vaqt bo’yicha o’zgarishiga ko’ra jarayonlar turg’un va noturg’un (nostatsionar) bo’lishi mumkin.

Turg’un jarayonning ishchi parametrlar vaqt bo’yicha o’zgarmaydi (uzluksiz jarayonlar). Noturg’un (davriy) jarayonlarning ishchi parametrlari fazo va vaqt bo’yicha o’zgaruvchan qiymatga ega bo’ladi.