Mavzu. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyatining asosiy atama va tushunchalari

Qat’iy reglamentlashtirilgan mashq uslubi harakat shaklini, nagruzka kattaligini, uning ortishini, dam olish bilan to’g’ri navbatlashuvini vahokazolarni reglamentlashtirish orqaliharakat faoliyatini ko’p marotabalab bajarish bilan xarakterlanadi. Buning natijasida alohida harakatlarni tanlab olib, asta-sekinlik bilan ulardan zarur bo’lganharakat faoliyatini tuzishga imqon iyat yaratiladi.

Harakat faoliyatini o’zlashtirishdagi bo’laklarga (qism-larga) ajratishni to’la o’rgatish uslubi bilan bir birini to’ldirishi va turli sharoitga muvofiq, o’quv vazifalarini aniq belgilab o’quvchilarning guruhli va individual xarakteristikasiga, ta’lim etaplari, o’quv materialining xarakteri va mazmuni, o’quv vositalarining soni (jihozlar, snaryadlar va boshqalar)ga qarab qo’llanilishi kerak. Asosan, bu uslubdan jismoniy sifatlarni rivojlantirish maqsadida foydalaniladi. Mashq belgilangan vaqt ichida tanlanganharakat sur’ati (tempi), ritmi, amplitudasi harakat fazalarini o’zgarishsiz berilgan ketma-ketlikda oldindan tuzilgan dastur asosida bajarishni taqazo qiladi.

Qismlarga (bo’laklarga) ajratish bilan o’zlashtirish uslubi boshlanishidaharakat faoliyatini alohida bo’laklarga ajratib, ularni asta-sekin zarur bo’lgan umumiylikka birlash-tirishni nazarda tutadi. Bu uslubni to’laqonli amalga oshirish ko’pholdaharakat faoliyatining alohida bo’laklarini qismlarga ajrata olish va uni ajratish lozim emasligini bilishnihamda amalda uni bajara olishni uddalay oladimi-yo’qmi shunga bog’liq. Pedagogika amaliyotidagi qator ilmiy va amaliy izlanishlarhar qandayharakat faoliyatini tarkib topdirgan bo’laklarga - qismlarga ajratish mumkinligini isbotladi. Qismlarga ajratish chegarasi va uning xarakteri ta’limning vazifalariga muvofiqholda, mashqni bo’laklay olishni bilishni taqazo etadi. Bir butun tarkibdagi alohida elementlar orasida belgilangan munosabatlar o’rnatiladi. Bir butun bo’lishni aniqlash faqat uni qismlarga ajratishni anglash, bir butun bo’lish qonuniyatlarini bilish orqali amalga oshiriladi.

Bo’laklarga bo’lish qismlarga ajratib o’rgatish usuliyatining xarakterli belgisihisobdlanadi. U butun birharakat faoliyatini egallashni yengllashtiruvchi boshlang’ich bir etap xolos, yakuni bo’libharakatni to’la o’rganish tushuniladi. Yakunida o’quvchilarharakat faoliyatini boshlanishidan oxirigacha bir butun deb qabul qilishlari lozim. Bu qo’shilishning ijrosida asosiy va ikkinchi darajali elementlar bo’lishi mumkin emas, ularninghammasi muximdir. Barchasi u yoki bu darajada o’zida umumiy yutuqga poydevor quradi.

Harakat faoliyatini qismlarga ajratish usullari turli tuman bo’ladi, lekin ularninghar biri oxirida aniq yo’llanma beruvchi mashqlarning vujudga kelishiga olib keladi. O’zining vazifasiga ko’rahamda tabiatiga ko’ra to’la bir butunharakatning “bo’laklari-elementlari” bilan qa’tiyatlar farqga ega bo’lmaydi va maqsadga muvofiq yo’naltirilgan bo’laklarga bo’lish jarayonining natijasihisoblanadi.