Мавзу. Жаҳон динлари: буддизм ва христианлик Режа

2.Буддизмнинг тарқалиши ва парчаланиб кетиши. 
Буддизмнинг ѐйилишида Сангха – Буддизм жамоаларининг роли катта 
бўлган. Улар йилнинг об-ҳавоси яхши бўлган 9 та ойида шаҳарма-шаҳар, 
қишлоқма-қишлоқ юриб, улар аҳолисини буддизмга даъват қилиб уларга 
Будда таълимотнинг ўргатиб юришган. Фақатгина Муссон ѐмғирлари тинмай 
қуйган 3 ойдагина ўз ибодатхоналарида муқим бўлиб, ибодат билан 
шуғулланганлар. 
Эрамиздан аввалги 273-232 йилларда ҳукмронлик қилган император 
Ашока даври Буддизмнинг кенг ҳудудга ѐйилишига катта имкониятлар 
яратди. Ашока ўзининг илк ҳукмронлик пайтиданоқ, Буддизмга эътиқод қила 
бошлади. У Буддизмга, монахларига, уларнинг Ҳиндистон билан чегарадош 
давлатларига қилган миссионерлик ҳаракатларига хайрихоҳлик қилди. Улар 
ўз даъватлари асосида бирор бир ерлик аҳоли ѐки руҳонийлар томонидан 
қаршиликка учрасалар, улар хеч қандай қарши ҳаракат қилмай, ўз йўлларида 
давом этганлар. Агар маҳаллий аҳоли томонидан ўзларига нисбатан 
хайрихоҳлик сезсалар, ўша ерга кўпроқ аҳамият бериб, уларни кўпроқ даъват 
қилишган. 
Буддизм жамоалари ҳар қандай бошқа дин, маданият ѐки урф-одатлар 
қамровида ва аралашувида бир неча юз йиллаб ўзларини сақлаб қолиш, 
ҳамда фурсат келганда уларга ўз таъсирларини ўтказиш қобилиятига 

---

эгадирлар. Уларни бу хусусиятлари Ҳиндистонда мусулмон ҳукмдорлар 
даврида, шри Ланкада португаллар, голландлар ва инглизлар мустамлакаси 
даврида, Хитой ва Япония конфуцийлари даврида, Жанубий-Шарқий Осиѐга 
Буддизмнинг ѐйилишида яққол намоѐн бўлган.
Буддизм динини жаҳон динларига айланишининг энг асосий 
сабабларидан 
бири 
бу дин бошқа динлар билан ўзаро қоришувда динлардан 
хеч нарсани истисно қилмаганлиги бўлса, яна бир сабаби бу дин вакиллари ўз 
динларини тарқатишда тинч йўлни тутганликлари бўлди. 
Шундай қилиб Буддизм эрамиздан аввалги биринчи минг йиллик 
охирларида Шри Ланкага ва Марказий Осиѐ, ҳамда Олд Осиѐни ўз ичига 
олган Кушон империясига кириб келди. Бизнинг диѐримизда олиб борилган 
археология қазиш ишлари асносида Қоратепа, Далварзинтепа, Қува, Зартепа, 
Қоровултепа, Айритом мавзеларидан топилган Шакямуни санамлари, ҳайвон 
хайкалчалари, рамзий ғилдираклар ва бошқа қазилмаларнинг гувоҳлик 
беришича, Кушон империясида Буддизмга катта аҳамият берилган.