Mavzu: jamlanma byudjet tushunchasi va uning tarkibiga kiruvchi jamg'armalar mohiyati kirish

1-rasm. O’zbekiston Respublikasi konsolidatsiyalashgan byudjetining tarkibi⁸
-Davlat byudjeti;
-davlat maqsadli jamg’armalarining byudjetlari;
-O’zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi mablag’lari.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida davlat byudjeti bilan bir qatorda, davlatning byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarining mamlakatni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishdagi ahamiyati yanada ortib bormoqda.
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, jami markazlashgan jamg’armalar tarkibida davlat byudjeti daromadlarining salmog’i o’rtacha 60,5 – 61,0 foizni tashkil etgan. Bu o’z navbatida davlat fiskal siyosatida davlat byudjeti markaziy o’ringa ega ekanini tasdiqlaydi.
1-jadval Konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlarining asosiy parametrlari⁹
foizda

Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarda byudjetdan tashqari maqsadli jamg’armalarning ham ahamiyati yuqori bo’lmoqda.
Bu hol ular daromadlarining shakllanish ko’lamlarida yaqqol namoyon bo’ladi.
Xususan, maqsadli jamg’armalar daromadlari konsolidatsiyalashgan byudjet daromadlarining o’rtacha 33,7 – 35,7 foizni tashkil qilgan.
Dastlab ayrim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni aniq manbalar bilan ta’minlash maqsadida davlat byudjeti tarkibidan ma’lum maqsadlarga mo’ljallangan byudjetdan tashqari maqsadli fondlar shakllangan. Masalan, davlat byudjeti tarkibiga kiruvchi “ijtimoiy sug’urta fondi” negizida byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi tuzilgan. Bu va shu kabi boshqa fondlar davlat byudjetidan ajralib chiqqani bois adabiyotlarda “nobyudjet fondlar” yoki “byudjetdan tashqari fondlar” deb yuritilgan. Shuningdek, Byudjet kodeksining qabul qilinishi va amalga kiritilishigacha bo’lgan oxirgi o’n yilliklar davomida “Byudjet tizimi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining 20-moddasi bilan bir qator jamg’armalarning davlat byudjetida konsolidatsiyalanishi (jamlanishi) belgilab berildi va ular byudjet nazariyasi va amaliyotida “davlat maqsadli jamg’armalari” degan umumiy nom oldi. Lekin jamlanma byudjet tarkibiga kirmagan, shakllanish manbalari va ishlatish yo’nalishlari hukumatning tegishli qarorlari bilan belgilab qo’yilgan, vazirliklar va boshqa davlat idoralari tasarrufidagi fondlar ham bugungi kunda davlatning ayrim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini qo’shimcha mablag’ bilan ta’minlash uchun xizmat qilib kelmoqda va ularga nisbatan adabiyotlarda “maqsadli fondlar” iborasi qo’llanilmoqda.
Bugungi kunda konsolidatsiyalashgan byudjet tarkibidagi davlat maqsadli jamg’armalari qatoriga quyidagi jamg’armalar kiradi: