Mavzu: Jamiyat sotsial strukturasi va stratifikatsion jarayonlar bot 4 08 guruh talabasi Jadilova Ruxsora

Sotsial harakatchanlik belgilari. Ijtimoiy o’zgaruvchanlik tushunchasi: Ijtimoiy o’zgaruvchanlik sotsiologik tushuncha bo’lib, demografik va ijtimoiy faoliyatlarda qo’llaniladi. Shaxsning bir sinfdan ikkinchi bir sinfga, bir ijtimoiy guruhdan ikkinchi bir ijtimoiy guruhga o’tishi, jamiyat ijtimoiy tarkibida tutgan o’rnini, o’zgarishini bildiradi.

Shaxs misolida go’dak bola, o’smir, yoshlik, o’rta yoshlik, qarilik. Ma’lumot, olaidi, hunar o’rganadi, kasb egallaydi. Uning jamiyatda tutgan o’rni o’zgarib boradi. O’quvchi edi, ishchi bo’ldi, yo student bo’ldi, nafaqaxo’r va boshqa.

Sotsial harakatchanlik turlari: gorizontal va vertikal sotsial harakatchanlik. Ijtimoiy o’zgaruvchanlik turli ko’rinishlarda sodir bo’ladi yoki sotsial mobillik tushunchasi bilan bog’liq. Kishilarning ijtimoiy pogonalardan 2 yo’nalishi bo’yicha harakat qilishidir:
1) Vertikal (yo’nalish) ijtimoiy o’zgaruvchanlik. Bu bir ijtimoiy tizimda tutgan o’rni, o’zgarishdir. Masalan, shaxs misolida: o’quvchi, ishchi, xizmatchi, olim, kolxozchi, pensioner va hokazo (Yuqori va past darajaga qarab o’zgarib boradi).

2) Gorizontal (yo’nalish) ijtimoiy o’zgaruvchanlik. Bir ijtimoiy guruh doirasidagi o’zgarishlar yoki ijtimoiy darajadagi o’zgarishlar. Masalan, ishchi 1-5 razryad, aspirant, kandidat, fan doktori, akademik.

Guruhiy va individual harakatchanlik

• 
  Guruhiy va individual harakatchanlik
  
• 
  Har bir ijtimoiy guruh, ayrim olingan shaxs ham jamiyat ijtimoiy tarkibida o’z o’rniga ega. Shaxs o’zining jinsi, yoshi, ijtimoiy kelib chiqishi, ma’lumoti, mutaxassisligi, oilaviy ahvoli, millati va boshqa shu kabilar bilan muayyan ijtimoiy tarkibga kiradi[1].
  
• 
  Jamiyatning ijtimoiy tarkibi - ijtimoiy guruhlar, ularning ijtimoiy hayotdagi o’z mavqei bilan farq qiluvchi tomonlari majmuidan iborat.
  
• 
  Avlod ichidagi va avlodlar o’rtasidagi sotsial harakatchanlik. Bir avlod bo’yicha, ikki ota va bolalar, uch bobo, ota va bolalar, avloddagi ijtimoiy pozitsiyaning o’zgarishini ifodalaydigan sotsial mobillik ham amal qiladi. To’laqonli demokratiya sharoitdagina soitsal mobillik uchun imkoniyat yaratiladi.
  
• 
  [1] Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Узбекистон, 1999, 7-бет.