|
Yengil sanoat U 11-asrda Gʻarbiy YYevropada iqtisodiyot tarmogʻi sifatida shakllangan va 19-asrning 2-yarmigacha jahonda asosiy sanoat boʻlgan. Uning tarkibi o'z ichiga oladi toʻqimachilik, ipak, moʻyna, kiyim-kechak, charm-poyabzal ishlab chiqarish.
To'qimachilik ishlab chiqarish- jahon yengil sanoatidagi asosiy tarmoq. U ishlab chiqaradi Har xil turlar matolar: aralashtirilgan matolar (dan turli xil turlari kimyoviy tolalar tabiiy bilan aralashtirilgan) va tabiiy - paxta, jun, ipak, zig'ir, shuningdek trikotaj, gilam. Jahon toʻqimachilik sanoatida qoʻllaniladigan xom ashyoning 50% ga yaqini kimyoviy tolalar, 45 - paxta uchun, 5% jun, zig'ir tolasi va boshqa turlari uchun. To'qimachilik ishlab chiqarish ko'p mehnat talab qiladigan sanoatdir, shuning uchun mato ishlab chiqarish arzon ishchi kuchi ko'p bo'lgan rivojlanayotgan mamlakatlarga o'tmoqda. Jahon to'qimachilik ishlab chiqarishida beshta asosiy mintaqa mavjud: Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, MDH, Gʻarbiy YYevropa va AQSh.
Sanoat inqilobi boshlanganidan buyon rivojlangan mamlakatlarda paxta yetishtirish, ona mamlakatlarning sobiq mustamlakalarida paxta yetishtirish. Biroq, 20-asrning ikkinchi yarmida sanoat geografiyasida sezilarli o'zgarishlar yuz berdi. Paxtachilik xomashyo bazalariga yaqinlashdi. Bu G'arbiy Yevropa mamlakatlarida va Shimoliy Amerika paxta matolari ishlab chiqarish kamaydi, rivojlanayotgan mamlakatlar ulushi esa oshdi. Hozir haqida Xitoy paxta matolarining asosiy ishlab chiqaruvchisi (jahon ishlab chiqarishining 30%) Hindiston (10%), Indoneziya, Pokiston, AQSh va boshqalar. Ushbu turdagi matolarning asosiy eksportchilari Pokiston, Hindiston, Misr, Xitoy, Yaponiya va Italiya.
Jun matolar geografiyasi o'tgan asrda unchalik o'zgarmadi. Dunyoda jun gazlamalar ishlab chiqaruvchi yetakchi davlatlar Gʻarbiy YYevropa, Yaponiya va Xitoy hisoblanadi. Shunday qilib, Xitoy dunyoda ishlab chiqarilgan barcha jun matolarning 15%, Italiya esa -14% ni tashkil qiladi. Jun mato ishlab chiqarish kamroq ishlab chiqarish o'lchamdagi paxta. Rivojlangan mamlakatlarning jun ishlab chiqarishi ichki bozor uchun ishlaydi. Avstraliya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika, Argentina, Urugvay, Buyuk Britaniyadan olib kelingan junni iste'mol qiladi. Qirqilgan junning 55% ga yaqini jahon aylanmasiga tushadi. Ipak sanoati Hozir dunyo kimyoviy tolalardan gazlamalar ishlab chiqarishga o'tdi.Eng qimmat ipak matolarni ishlab chiqarishda mutlaq yetakchilikni AQSH (50% dan ortiq) egallaydi. Osiyo davlatlarining ulushi ham katta, ayniqsa Hindiston, Xitoy, Tailand, Root Respublika va Yaponiya (40% dan ortiq). Tabiiy ipakdan gazlama ishlab chiqarishga kelsak, u asosan Xitoy, Yaponiya va Hindistonda jamlangan. Ular ipak xom ashyosining asosiy ishlab chiqaruvchilari sifatida ham tanilgan.
So'nggi o'n yillikda zig'ir matolari ishlab chiqarish sezilarli darajada kamaydi. Zig'ir matolari asosan Rossiya, Belorussiya, Polsha, Frantsiya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Niderlandiyada ishlab chiqariladi. Tabiiy to'qimachilik xom ashyosining boshqa turlari qatorida jut nisbatan keng qo'llaniladi, undan xalta, jut mato va gilam asosi ishlab chiqariladi. Ushbu tovarlar Bangladesh va Hindiston tomonidan eksport qilinadi - jutning asosiy ishlab chiqaruvchilari. Gilam ishlab chiqarish uchun hozirda asosiy xom ashyo kimyoviy tolalar bo'lib, jundan faqat an'anaviy trikotaj gilamlar tayyorlanadi. Dunyo mamlakatlari ichida gilamning asosiy ishlab chiqaruvchilari AQSH (toʻqilmagan turdagi gilamlar), Belgiya va Buyuk Britaniya (trikotaj va toʻqilgan gilamlar), Hindiston, Erondir.
Jahon yengil sanoatida tarmoq tuzilmasidagi o‘zgarishlar trikotaj ishlab chiqarishning jadal rivojlanishida namoyon bo‘lmoqda. Trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun hozirda kimyoviy xom ashyo keng qo'llaniladi. Murakkab qimmatbaho trikotaj buyumlar ishlab chiqarish rivojlangan mamlakatlarda (Italiya, AQSH, Fransiya) jamlangan, ammo yangi sanoat mamlakatlari ham tez tarqalmoqda. Rivojlanayotgan mamlakatlarda arzon trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish saqlanib qolmoqda, ular ushbu mahsulotning asosiy eksportchilariga aylanmoqda.
Mo'yna ishlab chiqarish. Mo'ynali kiyimlarni yig'ish va mo'ynali mahsulotlar ishlab chiqarish an'anaviy ravishda Kanada, AQSh, Norvegiya, Finlyandiya, Rossiya va Mo'g'ulistonda rivojlangan.
Kiyim sanoati. DA kiyim sanoati moda, elita, individual mahsulotlarni ishlab chiqarishga tobora ko'proq ixtisoslashgan Frantsiya, Italiya, Angliya, Germaniya tendentsiyalari hisoblanadi. Ommaviy mahsulotlarni tikish tobora arzonlashib borayotgan rivojlanayotgan mamlakatlarga o'tmoqda ishchi kuchi, bu esa ishlab chiqarilgan mahsulotlar tannarxini keskin kamaytirish imkonini beradi. Ularning aksariyati, birinchi navbatda, Xitoy, Hindiston, Janubiy Koreya, Kolumbiya tayyor kiyim va zig'ir matolarining eng yirik eksportchilariga aylandi. Rivojlanayotgan mamlakatlar dunyodagi tikuvchilikning 50% dan ortig'ini ishlab chiqaradi.
Teri va poyabzal ishlab chiqarish. Yengil sanoat tarmoqlari ichida poyabzal ishlab chiqarish ko'proq rivojlangan mamlakatlardan arzon ishchi kuchiga ega mamlakatlar - rivojlanayotgan mamlakatlarga o'tdi. Poyafzal ishlab chiqarish bo'yicha etakchilar Xitoy (dunyodagi poyabzallarning 40% dan ortig'i), Hindiston, Italiya, Koreya Respublikasi, Tayvan, AQSh, Frantsiya va Ispaniyadir. Osiyoning rivojlanayotgan mamlakatlari ko'proq sport va uy poyabzallariga ixtisoslashgan. Rivojlangan mamlakatlarda (Italiya, Avstriya, Germaniya, AQSH) qimmatbaho xom ashyolardan, ishlab chiqarishning yuqori mehnat intensivligi bilan poyabzal ishlab chiqarish saqlanib qolgan. Italiya bunday poyabzallarning eng yirik ishlab chiqaruvchisi va eksportchisi hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
