Mavzu: Iqtidorli o’quvchilarni tarbiyalash va rivojlantirish mexanizmlarini takomillashtirish reja: Kirish I bob. Iqtidorli o’quvchilarni tarbiyalash va rivojlantirish maxanizmlarini takomillashtirishning nazariy metodik asosi

I BOB. Iqtidorli o’quvchilarni tarbiyalash va rivojlantirish maxanizmlarini takomillashtirishning nazariy metodik asosi
1.1.Iqtidorli o’quvchilarni tarbiyalash va rivojlantirish maxanizmlarini takomillashtirish pedagogik muammo sifatida
Zamonaviy ta'lim yuqori texnologik bosqichga o'tmoqda. Talabalarda nimani aniq rivojlantirish kerak? Sinfda va sinfdan tashqari mashg'ulotlarda ularni rivojlantirish uchun qanday maqsadlar qo'yish kerak? Talabaning kognitiv faoliyatga qiziqishini qanday shakllantirish va saqlash kerak? Shu va boshqa ko‘plab savollar zamonaviy yondashuv va talablar sharoitida har bir o‘qituvchi oldiga qo‘yilishi kerak. ¹Kashf et, izla, bu so'zlar zamonaviy ta'limning kalitiga aylanmoqda. Bu vazifani amaliy amalga oshirishda juda qiyin, chunki iqtidorli odamni topish va undan ham ko'proq uni individual xususiyatlariga muvofiq tarbiyalash juda qiyin. Iqtidorli bolalarni rivojlantirish uchun ikkita maqsadli sharoit mavjud. Birinchisi, eng to'liq amalga oshirish imkoniyatini yaratishdir bolaning qobiliyatlari va moyilligi. Bu maqsadni amalga oshirish uchun iqtidorlilik mezonlarini ajratib olish, shu mezonlarga ko‘ra bolalarni aniqlash, qiziqishlarini o‘rganish kabi qator ishlarni amalga oshirish zarur. Keyingi ishlar jamoaviy, guruhli va individual darslarning nazariy asoslarini va amaliy rejalarini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Ikkinchisi, o‘z manfaatlaridan kelib chiqqan holda o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqara oladigan jamiyatning mutanosib, ziyoli vakilini tarbiyalash. Bu maqsad bolaning individual shaxsiy fazilatlarini o'rganish va rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Yuqorida aytilganlarga asoslanib, men o'qituvchining asosiy vazifasi bolani o'rganishga o'rgatish, o'rganilayotgan mavzuning chuqurligini ko'rishga yordam berish, deb hisoblayman; shunindek o’quvchilarni turli xil murakkab masalalarni qo'yish va hal qilishning ijodiy jarayoniga jalb qilishdir.
Iqtidorlilik ijodkorlik, motivatsiya va aqliy ustunlik nuqtai nazaridan tengdoshlaridan farq qiladigan o'ziga xos narsalarni yaratish qobiliyatini va bu xususiyatlarning kombinatsiyasini anglatadi.Iqtidorli va iqtidorli o‘quvchilar oddiy tengdoshlaridan farqli xususiyatlarga ega bo‘lib, o‘qituvchilarning bu jihatlarga e’tibor berishlari zarur. Shu sababli o‘qituvchilar iqtidorli o‘quvchilarning turli jihatlarini tan olish, ularning turli pedagogik ehtiyojlariga javob berish, loyiha ishlarida tajribali bo‘lish va mazmunli bilimlarda samarali bo‘lish kabi fazilatlarga ega bo‘lishi kerak. (manba:Croft, 2003; Çepni, Gökdere, & Küçük, 2002; Gallagher, 1975, cited. Ravenna, 2008: Roger, 2009; Sisk, 1987; Tischler and Vialle, 2009). O'qituvchilarning fikriga ko'ra, o'quvchilar o'z qiziqishlariga ko'ra loyihalarga ishtirok etadi, shuninhgdek o'rganish uslublariga asoslangan tadbirlar, tayyorgarlikka asoslangan treningni loyihalash, o'quvchilarga o'quv faoliyatini muhokama qilish imkoniyatini berish, ular olgan zavqni tushuntirish imkoniyatini berish, ijodkorlik ta'limi dasturidan kelib chiqib, ilovalarni ko'p qirrali baholash, mazmuni, qiyinchilik darajasi, tezligi va o'quvchilarning tasavvuriga yordam beradigan darajada qanday mahsulot olinishi iqtidor va qiziqishiga bog’liq(manba:Aslan, 2007; Akkas, 2013). ²Iqtidorli va iqtidorli o‘quvchilarni tarbiyalash uchun boshqa o‘quv dasturi va jarayonini amaliyotga joriy etish zarur. Shu munosabat bilan o'qitishni boyitish muhim strategiya va loyiha ishi uning muhim qismidir (manba:Tortop, 2015). Buning ahamiyatini oshirish, loyiha kutganlarini baham ko'rish, atrof-muhitni qo'llab-quvvatlash, ta'lim muhitida loyiha tarkibiy qismlarining hamkorligi, talabalarga doimiy yordam ko'rsatish, rejalashtirish va ijobiy fikrlar talabalarning qiziqishlari va umidlarini oshiradi va bu muvaffaqiyatga ta'sir qiladi. (manba:Calvert, 2010; Tortop & Özek 2013; Tortop; 2013). Jonsen va Gor (2009) ta'kidlashicha, o'qituvchilar o'zlarining loyihalarini o'rganishda yangi g'oyalarni ilgari surishlari kerak va loyihalarni takrorlashdan qochish kerak. Aks holda, o‘quvchilarning takroriy loyihalardan zerikishi, qiziqishlari va xohishlari susayishi bildiriladi. Shuning uchun loyiha ishlari talabalar faoliyati shaklida bo'lishi va tajribaga asoslanganligiga ishonch hosil qilish kerak. Sak (2012) iqtidorli va iqtidorli o'quvchilar qiziqishni juda yaxshi ko'rishlarini va ularning muvaffaqiyati boshqalar tomonidan e'tiborga olinishi kerakligini ta'kidlaydi. V.Ravennaning (2008) ta'kidlashicha, iqtidorli va iqtidorli talabalarning motivatsiyasi, ular loyihani o'rganishda to'g'ri qiyinchilik tug'diradigan mavzular va muammolarni boshdan kechirganlarida ortib boradi (manba:Özarslan & Chetin, 2015). Loyihaga asoslangan ta’limda talabalar real masala yoki muammo ustida birgalikda ishlash orqali o‘z loyihalarini taqdimot bilan yakunlaydilar (McGrath, 2002; Wolk, 2001). Solomon (2003) ham ta'kidlaganidek, loyihaga asoslangan ta'limda talabalar o'ziga xos, dasturga mos keladigan va asosan fanlararo muammolarni hal qilish uchun guruhlarda ishlaydi. Muammoga qanday yondashish va qanday faoliyat bilan shug'ullanishni o'quvchilarning o'zlari hal qiladilar. Ular turli manbalardan ma'lumot to'playdi va tahlil, sintez qilish orqali ma'lumotlarga erishadi. Talabalar mavzularni yaxshiroq tushunadilar, chunki ular loyihalar ustida ishlashda ko'proq zavq olishadi va yashash orqali o'rganish imkoniyatiga ega bo'lishadi (Winn, 1997). Muayyan ilmiy uslubga asoslangan jarayonlardan o'tadigan va mahsulot ishlab chiqarishni maqsad qilgan loyihaga asoslangan ta'lim talabalarning ma'lumotlarni tahlil qilish, muammolarni hal qilish, qaror qabul qilish va boshqalar kabi qobiliyatlarini o'z ichiga olgan yuqori darajadagi kognitiv ko'nikmalarni rivojlantiradi va bu yordam beradi. jismoniy va ijtimoiy muhitga nisbatan mas'uliyat hissini oshirish (Dori va Tal, 2000). Iqtidorli talabalar haqida gap ketganda, ularga nisbatan qo'llanilishi mumkin bo'lgan yagona dastur va o'qitish sxemasi yoki formulasi mavjud emas. Umuman olganda, yaxshi dastur va o'qitish yaxshi dastur va o'qitishdan boshlanadi. Dastur va o'qitish yaxshi tuzilgan, boy va yuqori darajada bo'lishi kerak (Tomlinson, 2005). Barcha talabalar yaxshi tuzilgan dastur va treninglar orqali tegishli tayyorgarlik darajasiga ko'ra o'rganish imkoniyatiga ega bo'ladilar (Kontaş, 2012).