Mavzu. Investitsiyalarni baholash usullari

Sof keltirilgan qiymat
Ehtimoliy yondashuvlardan biri shundan iboratki, 10 mln f. stga qo‘ldan boy berilgan fozlarni qo‘shish, ya’ni, qo‘yilma bo‘yicha foydani hisobga olib, 10 mln f. st. miqdordagi summa bir yildan keyin qanchaga ko‘payganini aniqlash, keyin esa ushbu qiymatni 12 mln f. st. bilan taqqoslash lozim.
Deylik, joriy foiz stavka 10% ni tashkil qiladi; unda 10 mln f. st. bir yildan keyin 11 mln f. stga ko‘payadi (1 mln f. st. minus foizlar). Boshqacha aytganda, agar kompaniya muqobil imkoniyatdan foydalanib, bank depozit hisobiga foiz ostida pulni joylashtirsa, unda u yilning oxirida 11 mln f. st. oladi; shu bilan birga, agar u ko‘rib chiqilayotgan investitsiyaviy imkoniyatdan foydalansa, unda shu vaqt ichida 12 mln f. st. oladi. Bu mutlaqo mantiqiy va to‘g‘ri yondashuvdir va investitsiyani amalga oshirish bo‘yicha qaror to‘g‘ri bo‘ladi: buning natijasida kompaniya 1 mln f. st. miqdorda sof kelgusi qiymat oladi (12 mln f. st. minus 11 mln f. st, ya’ni agar u boshqa muqobilni qo‘llash orqali, bir yilga bank depozit hisobiga pul qo‘yilgan holatidan farqli ravishda yilning oxirida 1 mln f. stga boyroq bo‘ladi.
Boshqa bir yondashuvda quyidagi savolga javob olinadi, ya’ni agar 10% li qarzga pul olish imkoniyati mavjud bo‘lsa, unda tezkorlik bilan ko‘rsatilgan 12 mln f. st. olish uchun va ana shu 12 mln f. st. to‘liq tarzda qarzni va u bilan bog‘liq bo‘lgan foizni qoplash uchun qancha summada qarz olish kerak? Boshqacha aytganda, agar kompaniyada sarflanayotgan 10 mln f. stni olinayotgan 12 mln f. st. bilan taqqoslash imkoniyati bo‘lganda, unda qaror qabul qilish uchun muqobil asos yuzaga kelgan bo‘lar edi. Olinayotgan 12 mln f. st. miqdordagi qiymat (present value) sof nazariy tushuncha emas, chunki kerak bo‘lsa kompaniya tezkorlik bilan qarz olib, olinayotgan 12 mln f. stni qo‘lga kiritishi mumkin. Kompaniya 10 mln f. stni investitsiyalash uchun kerak bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni topish maqsadida ham bu ishni amalga oshirishi mumkin (12 mln f. stning qiymati 10 mln f. stdan ko‘p bo‘lgan holatda).
Keyingi savol quyidagicha qo‘yiladi: yillik foiz stavka 10% bo‘lganda 12 mln
f. st.ning keltirilgan qiymati bir yildan keyin qancha bo‘ladi?
Agar ehtimoliy qarzdorlik summasi B ga teng bo‘lsa, u holda:

12 mln f. st. =
В  ^ В 



10 _


100^{ ,}

Bu esa kredit plyus bir yillik foizdan iborat bo‘lib, uni quyidagi shaklda ifodalash mumkin:


12 mln f. s. =B ^

10 _

B 


₁₀₀^ = Vx1,10

_V= 12
^{m ln. f .st.}  10,9 m ln. f .st 1,10

Agar biz kelgusidagi tushumlarning keltirilgan qiymatini kapital qo‘yilmalarning dastlabki hajmi bilan taqqoslasak, natijada sof keltirilgan qiymati 0,9 mln f. st.dan iborat bo‘lgan investitsiyani qo‘lga kiritgan bo‘lamiz (ya’ni 10,9 mln f. st. – 10 mln f. st). NPVning qiymati ijobiy bo‘lganligi sababli yanada yuqoriroq NPVsi bo‘lgan bir-birini rad etuvchi muqobillari bo‘lmasligi sharti asosida mazkur investitsiyani amalga oshirish lozim bo‘ladi.
0,9 mln f. st.ga teng bo‘lgan NPV kompaniya tezkorlik bilan 10 mln f. st.ni investitsiya qilishi va keltirilgan qiymati 10,9 mln f. st.ni tashkil etgan daromad olishi va o‘z qiymatini 0,9 mln f. st.ga oshirishi mumkinligidan dalolat beradi. Aslida kompaniya 10,9 mln f. st.ga teng summaga kredit olishi, 10 mln f. st.ni investitsiyalashi va birddan 0,9 mln f. st.ni dividend sifatida aksiyadorlarga to‘lashi mumkin edi. 12 mln f. st. olingandan so‘ng kompaniya 10,9 mln f. st. plyus mazkur summadan foizni birdan to‘laydi.
Umumiy ko‘rinishda aytishimiz mumkinki, davomiyligi bir yillik investitsiyaviy loyihaning NPVsi quyidagiga teng:

NPV  C₀

• 
  C₁
  

1  r

Bu yerda S₀ – dastlabki pul oqimi (0 vaqt), odatda manfiy, (ya’ni chiqayotgan pul oqimi), S₁ – bir yildan keyingi pul oqimi, r – foiz stavkasi (diskont stavkasi).
Amaliyotda qaror qabul qilish uchun biz kelgusi sof qiymat konsepsiyasini emas (murakkab foizlar formulasi bo‘yicha joriy pul oqimlarning hisobi [compounding]), balki NPV konsepsiyasini qo‘llaymiz (ya’ni kelgusi pul oqimlarining diskontlashini [discounting]). Ular bir-biridan aslida qolishmaydi.
NPV usulining tanlanishi ikkita sabab bilan izohlanadi:

• 
  Sof bo‘lajak qiymat usulini investitsiyaviy imkoniyatlarni taqqoslashda qo‘llash jarayonida qaysi davrga nisbatan qiymatni baholash (ya’ni qancha yil uchun hisoblarni amalga oshirish lozim) haqida qaror qabul qilish kerak. Agar imkoniyatlar muddat jihatdan bir-biridan farqlansa (deylik, bitta investitsiya muddati uch yilga to‘g‘ri kelsa, boshqasining muddati besh yil bo‘lsa) bular ma’lum qiyinchilikni yuzaga keltiradi;
  
• 
  Agar gap kompaniya qiymatiga ta’sir qilishda investitsiyaviy imkoniyatni baholash haqida gap borsa, unda bo‘lajak samarani emas, balki joriy samarani ko‘rib chiqish mantiqiy bo‘ladi.