Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

Xalqning xilof ilmiga berilib ketishi sababi, munozara va jadal ofatlarining tafsilotlari va uning muboh bo„lishi shartlari.

Bas, mujodala va munozara qilishning sakkizta sharti bor:





1. Munozara bilan shug‘ullanuvchi kimsa farzi kifoyalarga bosh qotirishdan avval farzi aynlarni o‘rniga qo‘ygan bo‘lmog‘i kerak.


5. Munozara imkon qadar xilvatda, munozarachi uchun mahbub holatda bo‘lishi kerak.


6. Munozara qiluvchi tortishuvni faqatgina xaqni bilmoq, topmoq uchun qilishi kerak.








8. Munozara foydali ilmlar ila mashg‘ul bo‘lgan kishilar bilan qilinishi lozim.



70

Munozara va undan kelib chiquvchi yomon axloqlarning ofatlari bayoni

№	Tayanch tushunchalar	Kitobda tayanch tushunchalarga berilgan tarif
1.	Munozara qilish	Bilgilki, boshqani mag‗lub etish, mot qilish, odamlar oldida fazilat va sharafni ko‗rsatish maqsadida munozara qilish Allohning huzurida mazmum, iblis nazdida esa, mahmud bo‗lgan barcha xulqlarning manbaidir. Ushbu munozaralar kibr, manmansirash, hasad, nafsni ulug‗lash, mansabparastlik va shu kabi botiniy buzuqliklarning biridir.
2.	Qalbida yomonliklarning jamlanish	Ichkilik ichish yoki fahsh ish qilish orasida ixtiyorli bo‗lgan kishi ichkilik ichsa, mast bo‗lib fahsh ishlarni ham bajarishiga olib keladi. Shu kabi boshqalarni mot qilish, munozarada g‗olib kelish, mansabparastlik va manmansirash muhabbati kimgaki g‗olib kelsa, uni iflosliklar ichiga boshlab boradi, qalbida yomonliklarning jamlanishiga vosita bo‗ladi.
3.	Munozaraning kelib chiqishi	Bu yomon axloqlarning barchasi dalillar, oyatlar va hadislarga asoslangan holda «Rub‘ul muhlikot» bo‗limida zikr etiladi. Ushbu o‗rinda esa, salbiy munozarani keltirib chiqaruvchi yaramas xulqlarning bir qismini aytib o‗tamiz:

1. 
   Hasad.
   

6. 
   Josuslik qilish va odam-lardan ayb
   

qidirish.

2.
Takabburlik va o‘zni odamlardan

6. 
   Odamlarning nochor holga tushib qolganidan sevinib, shodligiga g‘amgin
   

bo‘lish.

3. 
   Hiqd (gina- kudurat)
   

8. Nifoq (ikkiyuzlamachilik)

3. 
   G‘iybat.
   
   9. 
      Haqdan yuz o‘girish, uni yoqtirmaslik hamda
      

nohaq narsada bardavom bo‘lishga
harislik.

5. 
   O‘zni oqlash
   

10. 
    Riyo, xalqning mulohazasini qilish, ularning qalbini o‘ziga moyil
    

etish va o‘zi tarafga qaratish uchun harakat qilish.

72

74


76

Tadqiqotning qisqacha xulosasi.

Mutafakkir kitobda ilm olishning ahamiyati, fazilatlari, ilmning ijtimoiylashuvda tutgan o‘rni, ilmning jamiyat taraqqiyotiga ta‘siri kabi masalalarni yoritish bilan bir qatorda ilmlarni foydali va foydasizlarga ajratib tasnif qilgan.
Xulosa o'rnida shuni aytish mumkinki, G'azzoliyning ―Ihyou ulumiddin‖ kitobidagi ilmlar to'g'risidagi g'oyalari, hozirgi kunda ham xalqimizni ma'rifatli bo'lishiga yordam beradi. Uning yana bir o'ziga xosligi, ilmlarni tasniflab uni xillarga ajratganidadir.
Umumiy xulosa qilib tahlil qilingan kitobni ilmlar tasnifini quyidagicha baholash mumkin:
-G'azzoliyning Ihyou ulumid - din (Din ilmlarini jonlantirish) asaridagi ilmlar tasnifi XI - XII asrlarda Islom mintaqasida ilm - fan taraqqiyoti darajasini bilishning manbalardan biridir.
-G'azzoliy inson kamolotiga yordam beradigan ilmlarni foydali deb, uni egallashni tavsiya etadi. U bu ilmlar insonni ikki dunyoda ham saodatli qiladi deb ta'kidlaydi.
-G'azzoliyning ilmlar tasnifida diniylik va dunyoviylik masalalariga uyg‘un munosabati uni maqbulligidan dalolat beradi.
-Tasnifda G'azzoliyning umumbashariy tamoyillarga asoslanishi, bag'rikengligi yaqqol namoyon bo'ladi.
Xullas, buyuk mutafakkir Abu Homid G'azzoliy ―Ihyou ulumiddin‖ kitobida ilmlar tasnifi munosib o'rin egallaydi. U bu sohada Aflotun, Arastu an'analarini davom ettirgan faylasufdir.
Mustaqilligimizga erishganimizdan so‘ng jahon tamadduniga sezilarli iz qoldirib ketgan buyuk ajdodlarimizning ma‘naviy merosini o‘rganish va qayta tiklash ishlari yo‘lga qo‘yildi. Shu munosabat bilan malakaviy bitiruv ishimizning tadqiqot mavzusini shu yo‘sinda tanladik va kontent tahlil qilish metodi bilan ishlash orqali kontent tahlil imkoniyatlarini o‘rganishga muvaffaq bo‘ldik.


78