|
Uchinchi sabab – ilmga foydasiz sho‗ng‗ish. Bu ish ham ba‘zi o‗rinlarda mazmumdir. Ilmning asosiylari qolib, noziklarini, ochiq-oydinidan avval maxfiylarini o‗rganish, ilohiyot sirlaridan bahs qilish shunga misol bo‗ladi. Faylasuflar va mutakallimlar qanchalik kirishmasinlar, ilohiy sirlarni mustaqil o‗zlari bila olmaydilar. Bu ilmga yetish va uning ayrim yo‗llaridan voqif bo‗lish faqat payg‗ambar yoki valiy zotlarga xosdir. Shunday ekan, odamlarni bu ilmdan qaytarib, shariat aytgan narsaga buyurish vojibdir. Va bu narsada tavfiq olishga qanoatlantiruvchi narsa bor. Qancha-qancha odamlar shu kabi ilmlarga sho‗ng‗ib, zarar ko‗rdilar. Agar ular chuqur ketmaganlarida, u ilm olib brogan narsadan ko‗ra, dindagi holatlarni yaxshiroq bilgan bo‗lardilar. Ba‘zi odamlarga qush go‗shti, emizikli bolaga turli shirinliklar zarar qilgani kabi, ba‘zi ilmlar ham ayrim insonlaruchun zararli ekani inkor etilmaydi.
68
Balki ko‗p odamlarga ba‘zi ishlarni bilmasligi foyda beradi. Hikoya qilinishicha, bir odam tabibga xotini tug‗masligidan shikoyat qilibdi. Tabib xotinning tomiridan ushlab ko‗rib: «Farzandsizlikni davolashga hojat yo‗q, chunki siz qirq kun ichida o‗lasiz», debdi. Bu gapni eshitgan xotin qattiq dahshatga tushibdi. Hayoti ko‗ziga qorong‗u ko‗rinib, barcha mollarini chiqarib, faqirlarga ulashibdi, vasiyat qilibdi, yemabdi, ichmabdi. Ammo tabib aytgan muddat o‗tib hamki ayol o‗lmabdi. Er tabibga kelib: «Xotinim o‗lmadi-ku», debdi. Shunda tabib: «Men buni bilaman, hozir borib u bilan qo‗shil, tug‗adi», debdi. So‗ng aytibdiki: "U ozishi uchun uni o‗lim bilan qo‗rqitdim». Ushbu hikoya senga ba‘zi ilmlarning xatarini his qilishingdan ogohlantiradi va Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam): «Naf bermaydigan ilmdan Allohdan panoh tilaymiz»,81 degan so‗zlarining ma‘nosini tushuntiradi. Bas, sen ushbu hikoyadan ibrat ol va shariat yomonlagan, qaytargan ilmlardan bahs yurituvchi bo‗lma. Sahobalarga ergash va sunnatga tobe‘ bo‗lganlar bilan kifoyalan. Salomatlik ergashishdadir. Xatar esa narsalardan bahs qilish va o‗zboshimchalikdadir. Fikring, aqling, daliling, hujjating va gumoning bilan narsalarning haqiqatini tanish uchun bahs qilyapman, deb tortishishni ko‗paytirma. Ilm haqida fikr yuritishning nima zarari bor, ham dema. Albatta, u sening zararingga xizmat qiladi. Shundog‗ ham sen o‗zingga zarar qiladigan qancha narsalarni bilasan, agar Alloh taolo rahmati bilan qutqarmasa, bu bilishing oxiratda halokatga olib boradi.
Bilgilki, tajribali tabib boshqalar bilmaydigan muolaja sirlarini bilgani kabi, payg‗ambarlar ham qalblarning davosini va oxirat hayoti sabablarini yaxshi biladilar. Ularning yo‗llariga qarshi hukm chiqarsang, halok bo‗lasan. Bir qancha kishilar borki, barmog‗iga bir yara chiqsa, o‗zicha uni davolamoqchi bo‗ladi. Tajribali tabib yarani tananing boshqa tomonidan davolashni uqtiradi. Holbuki, tomirlarning badanda qanday tarqalganini, joylashgan o‗rnini va tanani qanday o‗rab olganini bilmagan odam tabibning so‗zini aqldan yiroq sanaydi. Shuningdek, oxirat yo‗lidagi ishda, shariatning nozik maslak, odob va aqidalarida sir va nozikliklar bor, ularni tushunishga aqlning quvvati yetmaydi. Masalan, toshlarda ajoyib xosiyat borki, hech kimsa ohanrabo temirni qanday qilib tortishi sababini bilishga qodir emas. Shuningdek, aqida va amallarda ham g‗aroyibot va ajoyibotlar bor, ular qalblarning musaffoligini, beg‗uborligini, tazkiyasi va Alloh taoloning (ma‘naviy) qo‗shnichiligiga yetishish yo‗lidagi islohini ta‘minlaydi. Ularning fazilatiga ro‗baro‗ bo‗lish foydasi doridarmonlarda ko‗ra ko‗p va kattaroqdir. Aql dorilarning manfaatini anglashga qosirlik qiladi, faqat tajribagina uni his etishga yo‗l ochadi. Shuning kabi aql oxirat hayotiga nima naf berishini anglay olmaydi, inchunun, tajriba yo‗li bilan ham his qilish imkoni yo‗q. Agar tajriba o‗tkazish mumkin bo‗lsa va ayrim o‗liklar qayta tirilib, bizga foydali, maqbul, Alloh taologa yaqinlashtiradigan va Allohdan uzoqlashtiradigan amallarni aytib bersalar edi, aqlga kifoya qilardi. (Aqida masalalari ham shunday.) Ammo o‗liklarning qayta tirilib, bizga xabar berishlari mumkin bo‗lmagan ish. Demak, aqling Payg‗ambar (sollallohu alayhi vasallam) keltirgan xabarlarni tasdiq qilishi va ishoralarining manbalarini anglab yetishi senga kifoya qiladi. Tasarrufdagi bundan boshqa (foydasiz) narsalardan aqlni chetlat va (Qur‘on va sunnatni) mahkam tut. Shundagina salomat bo‗lasan, vassalom. Shuning uchun ham Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Albatta, bir ilmda jaholat va bir so‗zda ojizlik bor», deganlar. Ma‘lumki, ilm jaholat bo‗lmaydi. Lekin johillik kabi zarar yetkazishi mumkin. Yana Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) aytganlarki: «Tavfiqning ozi ilmning ko‗pidan yaxshi».83 Iso (a.s.): «Qancha-qancha daraxtlar bor, hammasi ham meva bermaydi, qancha-qancha mevalar bor, hammasi ham shirin emas, qanchaqancha ilmlar bor, barchasi birdek manfaatli emas», deganlar.
7. Qarshisidagi munozarachi hamkorini bir dalildan boshqa dalilga, bir mushkuldan boshqa mushkulga o‘tishiga mone’lik qilmasligi lozim.
To„rtinchi bob tahlili
Do'stlaringiz bilan baham: |
