Mavzu: huquqiy tarbiyani amalga oshirishda g’arb mutafakkirlarining qarashlaridan foydalanish mundarija kirish i-bob g’arbda ma’rifatparvarlik vauning vujudga kelishdagi mafkuraviy omillar

X VIII asrda tabiiy huquq nazariyasida ikki yo’nalish paydo bo’ladi. Ular jamiyatda yomonlik qanday paydo bo’lgan degan muammoni hal qilish bilan bir-biridan farq qilardi. Birinchi yo’nalish vakillari Jan Jak Russo (1702-1778) Jolen Ofre de Lametri (1709-1751) va boshqalar fikriga ko’ra, inson ibtidoiy holatda erkin va mustaqil bo’lgan, baxtli hayot kechirgan, odamlar o’rtasidagi munosabatlar adolatli tabiiy qonunlar bilan tartibga solingan. Tabiat yomonlikning vujudga kelishiga sabab bo’lishi mumkin emas. Bu ibtidoiy jannatning buzilib ketishiga xususiy mulkchilikning paydo bo’lgani va natijada odamlarning boy va kambag’allarga bo’linib ketishi sabab bo’ldi.
Russoning siyosiy-huquqiy qarashlari «Insonlar o’rtasidagi tengsizlikning kelib chiqishi va asoslari to’g’risida mulohazalar» nomli va «Ijtimoiy shartnoma» asarida aks etgan.
Jamiyat a’zolarining shartnomaviy munosabatlari natijasida birlashuvi bilan Fuqarolik jamoasi holatining Siyosiy organizmga aylanishi jarayoni tugallanadi. Bu siyosiy organizm Davlat hisoblanadi. Ushbu uyushma (assotsiatsiya) bir butun holda – xalq, alohida ko’rilganda – oliy hokimiyatda ishtirok etuvchi fuqaro, davlat qonunlariga bo’ysunuvchi tabaqa hisoblanadi.
Demokratiya, aristokratiya va monarxiya davlat boshqaruvining asosiy shakllaridir. Russoning nuqtai nazaricha, demokratiya kichik davlatlar uchun, aristokratiya – o’rtacha davlatlar uchun va monarxiya – katta davlatlar uchun mos bo’lgan boshqaruv shaklidir. Biroq barcha davlat boshqaruvi shakllarida suverenitet va davlat hokimiyati xalqqa tegishli bo’lishi lozim.
Russo qonunlarni to’rt toifaga ajratadi: 1.Siyosiy, 2.Fuqarolik, 3.Jinoyat va «ularning eng muhimi» – 4.»urf-odat va ijtimoiy fikr». Uning ta’kidlashicha, har qanday qonunlar tizimining bosh maqsadi – erkinlik va tenglikdir, fuqarolar tengligi ta’minlanmagan jamiyatda erkinlik mavjud bo’lmaydi.
Russoning fikricha, davlat hukmronlikni mustahkamlash, xususiy mulkni qo’riqlash uchun paydo bo’lgan. Bu odamlar orasida tenglikni yanada kuchaytirdi. Ayniqsa despotik davlatlarda inson qulga aylangan. Inson erkin tug’ilgan, lekin u hamma erda kishanlangandir. Bu holatdan chiqishning qonuniy yo’li nimadan iborat, degan savolga Russo o’zining mashhur «Ijtimoiy shartnoma» nomli asarida javob berishga harakat qiladi.