Mavzu: futbolda darvozabonning texnik

Markaziy hujumchi 
Bu iqtisosdagi futbolchi hamma vakt darvozaga intilib turadi va zarba berish joyiga chiqish 
uchun eng yaqin yo‘l izlaydi. U hamma vaqt raqiblardan bir nechtasining qattiq nazorati ostida 
bo‘ladi, shuning uchun ham ochilib chiqishlar bilan raqib mudofaasidagi asosiy o‘yinchilarni 
chalg‘itishlarni birga qo‘shib ko‘p manevrlarni amalga oshirish kerak. Markaziy hujumchi qanot 
hujumlari vaqtida jarima maydoni markaziga yoki darvozaning o‘ziga yaqin turgan ustuniga qanot 
hujumchisi g‘izillatib yoki uzatib bergan to‘p qarshisiga chiqib, to‘p uchun kurashda 
himoyachilardan ko‘ra ildamlik qilishga intiladi. Markaziy hujumchi to‘p olgandan keyin asosan 
raqibni aylanib o‘tish vositalaridan foydalanib, darvozani mo‘ljallab zarba berish uchun sharoit 
yaratishga harakat qiladi. Biroq sheriklarni ham unutib bo‘lmaydi. Markaziy hujumchilar ular bilan 
hamkorlik qilishdan raqibni yutib chiqishni osonlashtirish uchun va darvozani zabt etishga qulayroq 
joyda turgan sherigiga to‘p oshirib berish uchun foydalanishi kerak. 
Ayrim epizodlarda markaziy hujumchi orqaga chekinib ochilishi ham mumkin. Sherigiga 
zonani bo‘shatib berish yoki raqib qo‘riqchilaridan nariroqda to‘p olib, keyin tezkor manevr qilish 
uchun shunday qilinadi. 
Hujumchilar soni oz-ko‘p bo‘lgandagi hujum harakatlari 

---

37 
To‘rt hujumchi, bilan hujum qilish. 
To‘rtta hujumchi bilan bo‘ladigan hujumda qanotlardan foydalangan ma’qul. Tezkorlik 
xislatlari yuksak bo‘lgan qanot hujumchilari yakka kurashda yoki eng yaqin turgan sherigi yordami-
da uni qo‘riqlayotgan o‘yinchini dog‘da qoldirib, ilgarilab keta boshlaydi. Bunda quyidagicha 
harakatlarni amalga oshirishi mumkin: 
a) darvoza chizig‘i yaqiniga chiqish va to‘pni kalla qo‘yib hujumni yakunlash uchun 
mumkin qadar uzoqdagi ustun yaqiniga tepalatib uzatish; 
b) darvoza chizig‘i yaqiniga chiqib, keyin sherigi zarba berishini yoki raqib oyog‘idan 
rikoshet bo‘lishini mo‘ljallab to‘pni darvozaning uzunasiga yoki sal orqaroqqa pastdan g‘izillatib 
berish; 
v) qanot hujumchisining darvoza ro‘parasida zarba berish joyiga chiqishi, ya’ni «burchak 
kesib» chikiщi. 
Markaziy hujumchilarning asosiy vazifalari — markazdan yorib o‘tishni uyushtirish. 
Darvozani zabt etishga qulay joyda bo‘lganlari uchun ular aylanib o‘tishlar va sherik bilan 
hamkorlik qilishlarni birga qo‘shib olib borishdan keng foydalanib, dadil, keskin harakat qilishlari 
kerak. Bu ixtisosdagi o‘yinchilar darvozabondan shtangadan qaytgan to‘plarni qayta urib kiritishga, 
darvozani mo‘ljallab zarba berish uchun paydo bo‘lib qolgan ozgina imkoniyatdan ham foydalanib 
qolishga hamma vaqt tayyor turadilar. Agar hujum markazdan bo‘layotgan bo‘lsa, unda markaziy 
hujumchilar sohta manevrlardan va joy almashinishlardan foydalanib, o‘zgaruvchan tezlikda 
o‘ynab, zarba beradigan joyga ochilib chiqishga harakat Qiladilar. Markaziy himoyachilardan 
birining orqasidan ochilib chiqish eng foydali ochilish hisoblanadi. O‘rta qator o‘yinchisini 
hujumga qo‘shib kombinastiya qilishda markaziy hujumchi sohta manevr kilib, sherigi kirib 
keladigan zonadan markaziy himoyachini olib ketishi kerak. O‘rta qatorning o‘yinchilari oldingi 
marralarga chiqishi mumkin. Bunda ulardan biri hujumda faol ishtirok etadi, ikkinchisi esa qanot 
himoyachilari bilan birgalikda hujumni quvvatlab sal orqaroqda harakat qiladi. Biroq o‘rta qator 
o‘yinchilari epizodik tarzdagina hujumning birinchi esheloniga qo‘shilishlari kerak. O‘rta qator 
o‘yinchilarining hadeb ilgarilab ketaverishi to‘rtta hujumchining harakatlarini qisib, ularni operativ 
o‘yin joyidan mahrum qilib qo‘yadi. Qanot himoyachilari ham hujumga epizodik tarzda qo‘shilib 
turadilar. Mudofaadagilar to‘p olganlaridan keyin javob hujumi vaqtida asosan shunday qilganlari 
ma’qul. Markaziy himoyachilar esa kamdan-kam hujumga tashlanadilar, chunki maydon markazida 
raqiblarning hamkorlik qilayotgan o‘yinchilari borligini, buning oqibatida o‘z darvozalari xavfda 
qolishi mumkinligini hamma vaqt yodda tutadilar. Agar raqiblar faqat zona himoyasi sistemasini 
qo‘llansalar unda hujumchilar harakatiga quyidagilar xos bo‘ladi: 
a) o‘rta qator o‘yinchilari va qanot himoyachilari hujumga qo‘shilib, kollektiv manevr qilish 
hisobiga hujumning ayrim uchastkasida son jihatdan ortig‘lik hosil qilish; 

---

38 
b) darvoza oldidagi ma’lum zonada raqiblardan birini yakka kurashda shaxsan yutib chiqib, 
keyin qo‘shni zonada son jihatdan ortig‘lik hosil qilish yoki hujumni zarba berib tugatish.Agar 
raqiblar aralash himoya sistemasini qo‘llanib, asosiy o‘yinchilarni juda yaqindan qo‘riqlasalar, unda 
hujum qilayotganlar quyidagi harakatlarni bajarishlari kerak: 
a) himoyachilarni tarqatib yuborish va ayni vaqtda qanot hujumchisi bilan ikki kishilik 
kombinastiyalar uchun yaxshi imkoniyat yaratish maqsadida dispetcherlik vazifasini sheriklaridan 
biriga o‘tkazib, dispetcherning o‘zini shaxsiy qo‘riqchisi bilan birga qanotga o‘tkazib yuborish; 
b) maydonning eni bo‘ylab va qisman maydon ichkarisida faol manevr qilish. 
Uchta hujumchi bilan
 
hujum qilish 
Uchta o‘yinchisini oldinga chiqarib hujum qiladigan jamoalar, odatda ikkita qanot 
hujumchisi va bitta markaziy hujumchi bilan, ahyon-ahyonda esa ikkita markaziy hujumchi va bitta 
qanot hujumchisi bilan o‘ynaydilar. 
Bundagi ataka uyushtirishning quyidagi holatlari yuqorida bayon etilganlardan farq qiladi: 
a) hujumning birinchi esheloniga maydon o‘rtasidagi uch o‘yinchidan ikkitasi faol 
qo‘shiladi (ko‘pincha bu orqaroqda o‘ynaydigan yarim hujumchi va dispetcher bo‘ladi); 
b) yarim himoyachi hujumga sistematik tarzda qo‘shilib turadigan qanot himoyachilari bilan 
birgalikda hujum ikkinchi eshelonini hosil qiladi; 
v) ikkita markaziy himoyachilardan biri epizodik tarzda hujumga qo‘shilib turadi (odatda bu 
katta tezlikda bajariladi va rakib darvozasiga real xavf solinadi). Hujumga qo‘shiladigan 
o‘yinchilarning hammasi hujumchining harakatlarini mohirona bajara olishi, ya’ni universal tayyor-
garlik ko‘rgan"o‘yinchilar anchagina bo‘lishi hujum chinakam zo‘r bo‘lishini ta’minlash uchun 
zaruriy shart hisoblanadi. Zonalariga hujum ikkinchi eshelonidagi sheriklaridan birontasi kirib 
kelishi mumkin bo‘lgani uchun ham qanot hujumchilari maydonning eni bo‘ylab tez-tez manevr 
qilib turadilar. Bularning hamasi hujumchilarga hujum yo‘nalishini uzluksiz o‘zgartirish, kuchlarni 
qayta guruxlab turish imkonini
beradi. Ana shuning uchun ham hozirgi zamon futbolida uchta «sof» 
hujumchisi bor hujum uyushtirish juda keng tarqalgan. Agar jamoa ikkita markaziy hujumchi bilan 
o‘yin qilayotgan bo‘lsa, unda qanotlardan biri bo‘shab qoladi. Undan qanot himoyachisini yoki 
o‘rta qator o‘yinchilaridan birini hujumga qo‘shish uchun foydalangan ma’qul. 
Ikkita hujumchi bilan hujumqilish. 
Ikkita hujumchi bilan hujum qilish oldingilaridan anchagina farq qiladi. Bu xil hujumni 
uyushtirishda kamida ikkita yarim hujumchining va dispetcherning qatnashishi shart. Yaxshi 
tayyorgarlik ko‘rgan ana shunday ixtisosdagi o‘yinchilar bo‘lmasa, ikkita hujumchili sxema 
ochiqdan-ochiq mudofaa sxemasi bo‘lib qoladi, oqibat match davomida tashabbusni qo‘lga olishni 
qiyinlashtirib qo‘yadi. Bu sxemadagi asosiy taktik variantlardan biri sheriklardan birining (qanot 
himoyachisining, o‘rta o‘yinchisining) hujumga faol qo‘shilishi uchun biron qanotny sun’iy 

---

39 
bo‘shatib qo‘yishdir. O‘rta qatordagi to‘rt o‘yinchining deyarli har biri hujumchi vazifasini 
zimmasiga ola biladi. Bu individual tarzdagina emas, balki ikqi, uch kishi bo‘lib improvizastiya 
qilish imkonini yaratib, maydonning turli joy va nuqtalaridan muvaffaqiyatli hujum qilishga 
yordam beradi. Hujumchilar hujumni tayyorlashda maydonning eni bo‘ylab ko‘p manevr qiladilar. 
Ular tez hujum paytida o‘yinni keskinlashtiradigan qilib uzatilgan to‘pni olib, zarba joyiga chiqish 
imkonini yaratadilar yoki o‘ziga xos «ochiqlik»lar— sheriklar kelib qo‘shilishi uchun bo‘sh zonalar 
hosil qiladilar. Bu «ochiqlik» larga o‘rta qator o‘yinchilari, qanot himoyachilari va hatto markaziy 
himoyachilar 
uzliksiz 
yorib 
kirib 
turadilar. 
Bularning 
hammasi 
orqadagi 
axvoldan 
xavfsiramaydigan va ko‘p yurishli kombinastiyalarda hamkorlik.qiladigan 5—6 faol o‘yinchi 
hujumga qo‘shilib, tadrijiy hujum qilishiga qulaylik yaratadi. Hujumda o‘rta qator o‘yinchilariga 
juda muhim o‘rin ajratilgan. Ular hujum harakatlarini uyushtiribgina qolmay, balki ko‘pincha 
hujumni yakunlaydilar ham. Vazifasi hujumda muntazam ravishda va o‘ylab ishtirok etishdan 
iborat qanot himoyachilari ham ko‘tarinki faollik bilan harakat qiladilar. Ular yo qanot hujumchilari 
singari xarakat qilib, qanotdan o‘tib boradilar, yoki ikkinchi eshelonda harakat qilib, sheriklarini 
quvvatlab turadilar. Markaziy himoyachilar hujum harakatlarining roli ham ortib, ular raqiblar 
mudofaa qatoriga tez-tez yorib kiraveradigan hamda nisbatan «nazoratsizliklari»dan foydalanib, 
zarba berish joyiga tez-tez chiqadigan bo‘lib qoladilar. Shunday paytlarda ular yo darvozani zabt 
etishga urinib ko‘radilar, yoki mudofaadagi o‘yinchilarni chalg‘itib, sheriklarining harakati uchun 
qulay sharoit yaratib beradilar.