Мавзу: Фуқаро муҳофазасининг умумий масалалари таснифи

 
Амалий машғулотлар – Жанговор техника ва қуроллар, приборларни 
ўзлаштириш, уларни қўллаш усулларини эгаллаш, асраш ва сақлаш 
қоидаларини ўрганиш мақсадида ўтказилади. Амалий машғулотларда, 
ўқувчилар томонидан назарий машғулотларда олинган билим ва малакалар 
такомиллаштирилади. 
Амалий машғулотлар тушунтириш ва кўргазмали услуб ѐрдамида 
ўтказилиши мумкин. Унинг асосий мазмуни, ҳар-бир ўқувчининг ўқув 
жойидаги бажараѐтган амалий ишидир. Амалий ўргатишнинг якуний 
босқичи бўлиб, тактик машғулотлар ҳисобланади. Улар одатда дала-ўқув 
машғулотларида ўтказилади. 
Тактик машғулотларда ўқувчиларга аскар, разведкчи, кузатувчи 
вазифаларини Жанговор вазиятда бажаришнинг кўникма ва малакалари 
сингдирилади. 
Тактик-саф машғулотлари, одатда тактик машғулотлардан олдин 
ўтказилади ва шахсий таркибнинг ҳаракат ва усулларини Жанговор 
вазиятда қўллаш услубларини ўргатади. Ҳаракатланишнинг усул ва 
қоидалари кўп маротаба такрорлаш услуби билан ўргатилиши мумкин. 
Навбатдаги ҳаракатни ўрганиш, қачонки ўрганилаѐтган ҳаракат тўла 
ўзлаштирилиб олингандан кейингина бошланиши мумкин. Ҳар-бир савол 
учун тактик вазият албатта яратилиши керак. 

---

23 
Таълим жараѐнида, чақириққа қадар бошланғич тайѐргарлик фанини 
ўқитишнинг тактик-саф ва тактик машулотлар шаклларининг ўрни алохида 
аҳамиятга эгадир. Чунки чақириққа қадар бошланғич тайѐргарлик 
фанининг дастур
бўлимларидаги айрим, кўп таркибий қисмлардан иборат 
бўлган мавзу ва машғулотларни ўтишда ўқитувчилар, айниқса фаолиятини 
энди бошлаган ўқитувчилар олдида машғулот давомида ўргатилиши керак 
бўлган ҳаракат малакаларини ўқувчилар томонидан тезроқ ўзлаштиришга 
эришишларида, қатор қийинчиликлар пайдо бўлади. Бунинг сабаби, 
машғулот жараѐнида ўқувчи томонидан ўзлаштирилиши лозим бўлган 
мавзу бўйича янги материални комплекс хусусиятга эга эканлигидадир. 
Яъни ўқув материалини бир-бири билан узвий боғланган ва бир-бирини 
тўлдириб борувчи кўп элементлардан ташкил топганлигидир. Масалан 
ҳарбий иш асослари бўлимидаги “Аскарнинг жангдаги ҳаракатлари” 
мавзуси бўйича “Жангда ҳаракатланиш тартиби. Секция таркибида мина 
портловчи тўсиқлардан йўл очиб ўтиш”
7
машғулотини ўтказишда, дастлаб 
аскарнинг жангдаги ҳаракатланиш усуллари, яъни юриш, югуриб юриш, 
илонизи ҳаракатланиш, эмаклаб юриш (четверинка, получетверинка) 
пластунча усулда ҳаракатланиш, минали тўсиқлардан ўтиш тартиби, қайта 
жанговор сафга тизилиш тартиби ва зарурат туғилса душман эгаллаб 
турган позиция, район ѐки объектни ишғол қилиш усулларининг ҳар бири, 
элементлар бўйича аввал якка тартибда, сўнгра жамоавий тартибда 
бажариб борилади. Ушбу машғулотни ўтказишда, ўргатилаѐтган 
усулларнинг ҳар бири, ўқувчилар томонидан хатосиз ва мустақил бажара 
олингандан сўнггина машғулотнинг кейинги босқичига ўтилиши керак. 
Яъни кейинги элемент бажарилиши керак. Шунинг учун ҳам тактик-саф 
машғулотлари, тактик машғулотлардан аввал ўтказилиши мақсадга 
мувофиқдир. Машқнинг ҳамма элементлари ўқувчилар томонидан 
мукаммал ўзлаштириб бўлингандан сўнг, комплекс машқ бажарилади. 
Демак тактик ѐки комплекс машқни ўзлаштириш учун ўқувчилар тактик-
7
ЧҚБТ дастури,“Ҳарбий иш асослари ” бўлими 2-мавзу, 2-машғулот. 

---

24 
саф 
машғулотларини, 
ѐки 
машқ 
элементларини 
мукаммал 
ўзлаштиришлари зарур.
Тактик машғулотлар шуниси билан ўқитишнинг самарали шакли 
хисобланадики, бунда ўқувчилар келажакда ҳарбий хизматда, ѐки хаѐтда 
дуч келиши мумкин бўлган реал воқеликка яқин бўлган воқеа, ходиса ѐки 
жараѐнни имитация қиладилар.
Тактик машғулотларда қатнашиш қизиқарли бўлганлиги, унда дўстона 
рақобатни мавжудлиги, ўқувчиларнинг ўз-ўзини намоиш қилиш 
имкониятини мавжудлиги, уларда ички мотивацияни шакллантиради. 
Тактик машғулотлар орқали ўқувчиларнинг мустақил ҳаракат қила олиш 
қобилиятлари, чидамлийлик, ўзини идора қилиш, жамоа билан ишлай 
олиш каби хусусиятлари ривожлантирилади.
Ўқитишнинг тактик-саф ва тактик шакллари, хозирги даврда 
замонавий таълим технологияларининг асосини ташкил қилаѐтган 
интерфаол усулларидан бири бўлган бизнес-ўйинларнинг имитацион, 
операцион, ролли ўйинлар каби қатор турлари хусусиятларини ўзида 
мужассам қилганлиги боис бугунги кунда ҳам ўзининг аҳамиятини 
йўқотмаган. Шу сабабли ўқитишнинг бундай шаклларидан чақириққа 
қадар бошланғич тайѐргарлик фани бўйича машғулотларни ўтказишда 
самарали фойдаланиш мумкин.
Чақириққача қадар бошланғич тайѐргарлик фанини ўқитишда 
ўқитишнинг тактик-саф ва тактик шаклларидан барча машғулотларда 
фойдаланиб бўлмайди. Шунинг учун машғулот рахбари янги ўқув 
материалини ўргатишда мавзунинг мазмуни ва хусусиятларини эътиборга 
олиши зарур.