Mavzu: Frank davlatida feodalizmning yuzaga kelishi 4-soat Reja

Qirol Xilderikning muhri
«Sali haqiqati»da franklarning ijtimoiy va mulkiy tabaqalanishi ham ochiq-oydin berilgan edi. 
Birinchi о‘rinda qirol drujinachilari turib, ularning vergeldi 
(nemischa,Werheld, Wer-kimdir, va 
Geld-pul ;-germanlarda ozod kishini o’ldirganlik uchun pulli to’lov yoki xuni)
600 solid 
(solid, 
mil.avv. 309-yili imperator Konstantin tomonidan chiqarilgan qadimgi Rim tangasi bo’lib, vazni 
4,55 gramm oltin tanga bo’lib, IV-VI asrlarda franklarda ham muomalada bo’lgan)
qilib 
belgilangan edi. Oddiy erkin frankning joni uchun faqat 200 solid vergeld tо‘lanar edi. Yarim erkin 
kishining — litning — vergeldi esa 100 solid edi. Qulning vergeldi 30 solid edi. 
Xlodvigning vorislari qirol yerlarini benefitsiy («xayr», «saxovat») tarzida о‘z 
drujinachilariga bо‘lib berdilar, bular asta-sekin (votchinachi)- katta yer egalariga aylanib bordilar, 
ular yerni meros tariqasida о‘z bolalariga qoldirardilar. 
 
 
Meroviylar sulolasi davrida frank jangchilari
 
 

---

Franklarning mehnat qurollari va ro`zg`or buyumlari
Cherkov ham qirol xazinasidan in’om (donatio) tariqasida kо‘p yer oldi. Dunyoviy 
zodagonlar ham cherkov zodagonlari ham, о‘z yerlarini, qiroldan tashqari, dehqonlar hisobiga 
kengaytirdilar. Dehqonlar qо‘shni dunyoviy katta yer egalari homiyligiga 
(patronat yoki 
kommendatsiya ;ishonib topshiraman, beraman degan ma’noni bildirib, G’arbiy Yevropada ilk 
o’rta asrlarda o’zini kuchliroq, boyroq, qudratliroq kishi homiyligiga topshirish hujjati)
ga 
о‘tdilar. Shuningdek, dehqonlar cherkovdan madad olish maqsadida yerlarini shu shaklda bо‘lar 
edilarki, cherkov-dehqonlarga bir uchastka yerni ma’lum miqdorda obrok tо‘lab turish yoki 
barshchina о‘tash sharti bilan umrbod foydalanishga berardi, bu yer turi prekariy 
(«iltimosga 
muvofiq berilgan yer»)
deb atalardi.
Merovinglar dinastiyasi (402-687yillarda boshqargan) deb nom chiqargan Xlodvig о‘zaro 
urushlar natijasida zaiflashdi. Xlodvigning vorislari о‘rtasida bо‘lgan qirq yillik urushdan ko’proq 
vaqt davom etgan urush VI asrning 60- yillari oxiridan to 613 yilgacha davom etdi. Dinastiyaning 
ikki avlodi о‘rtasida bо‘lgan bu urushda ikki qirolicha ayniqsa katta rol о‘ynadi. Biri; Avstraziya 
qiroli Sugibertning xotini Brungilda, ikkinchisi; Neystriya qiroli Xilperikning xotini Fredegonda 
edi. Brungilda (u vestgot malikasi edi) qirol xonadonidagi 10ta shahzodani о‘ldirtirib, raqibi 
Fredegonda va eri Sugibert vafotidan keyin, dastlab о‘g‘li nomidan, keyin nevaralari nomidan 
taxtni idora qildi. 
613 yilda butun hokimiyat Xilperik va Fredegondaning о‘g‘li Xlotar II ga о‘tdi.
Xlotar II hokimiyati kuchli hokimiyat bо‘lmadi. Xlotar II ning о‘g‘li Dagober zamonida 
(629—639) qirol hokimiyati obro’si oshdi. Dagober franklarning sharqdagi chegaralarini 

---

kengaitirishga urinib, slavyanlarga qarshi yurishlar qildi. Lekin u о‘lgandan keyin shuiday bir davr 
boshlandiki, 639 yildan 751 yil о‘rtasidagi butun bir davr «yalqov qirollar» davri deb ataldi.
1
. VII—VIII asrlardagi Merovinglar faqat nomigagina qirol bо‘lib, ular qо‘lida haqiqiy 
hokimiyat yо‘q edi. Butun ma’muriy, sud va harbiy hokimiyatni mahalliy magnatlar tortib oldi. 
Neystriya, Burgundiya va Avstraziyada eng zodagon xonadonlar yetishib chiqib, bular о‘z 
yurtlarida qirol mayordomlari sifatida butun hokimiyatni о‘z qо‘llariga oldilar. Mayordom 
(’’xonadon og‘asi’’, ya’ni saroy boshlig‘i deb atalib, Merovinglar davridagi oliy mansabdor 
shaxs). 
Dastlab uch mayordomdan eng kuchlisi Neystriya mayordomi edi. U Burgundiya 
mayordomini bо‘ysundirdi, lekin Avstraziya mayordomining qarshiligiga uchradi. 
Avstraziyaning Pipinlar xonadonidan chiqqan mayordom gertsog Pipin II Geristalskiy 687 
yilda Tertri yonida raqibi Neystriya mayordomini tor-mor qilib, butun qirollikni bir о‘zi idora qila 
boshladi, u hokimiyat tepasiga kelgach, yangi dinastiya, bu dinastiya keyinchalik uning mashhur 
namoyandasi bо‘lgan Karl Buyuk nomi bilan Karolinglar dinastiyasi (687-987yillarda 
boshqargan) deb ataldi. 
Pipin Geristalskiyning о‘g‘li Karl Martell («Tо‘qmoq») mayordom-gertsog sifatida 715 
yildan 741 yilgacha idora qildi. Karl Martell Neystriyaliklarni uzil-kesil tor-mor qildi, sо‘ngra 
frizlar, sakslar, allemanlar va bavarlarga qarshi yurishlar qilib, Reynning narigi tomonida frank 
davlatini tikladi, bu qabilalar franklarga yana xiroj tо‘laydigan bо‘ldi. 
732 yilda Galliyaga bostirib kirgan arablarga qarshi olib borilgan jang Karl Martell tomonidan 
berilgan zarba bir tomondan arablarning Yevropaga kirib borishiga chek qo’yilgan bo’lsa, ikkinchi 
tomondan, mayordomlarning qudratini kuchayishiga va ularning qirollikning haqiqiy egalariga 
aylanishini tezlashtirdi. 732 yil oktabrdagi Puatye yonidagi jang uch kun davom etib, jangda 
Abdurahmon I o’ldirildi, bu jangda erishgan g‘alabasi uchun Karl Martell «tо‘qmoq» degan nom 
oldi.
Karl Martell harbiy islohot o’tkazdi. Harbiy ishda otliq qо‘shin uzil-kesil ravishda asosiy 
о‘rin tutadigan bо‘lib qoldi (ilgari asosiy kuch piyoda askarlar edi). Harbiy islohot o’tkazilishi 
munosabati bilan Karl Martell yer sohasida ham siyosat yurgizdi. Yaxshi qurollangan otliq 
askarlar zarur bо‘lganligi sababli, Karl Martell davlat fondiga qarashli yerlardan harbiy 
benefitsiy deb atalgan yer maydonlari berish keng qо‘llandi. Bu benefitsiylar harbiy xizmatni 
о‘tash sharti bilan umrbod foydalanish uchun beriladigan о‘rtacha va mayda pomestyelar edi.
Harbiy xizmat о‘tovchilarga davlat fondiga qarashli yerlar berishdan tashqari Karl Martell
cherkov yerlaridan ham qisman foydalandi. U о‘ziga qarshi kо‘tarilgan qо‘zg‘olonlarda dunyoviy 
zodagonlar va yepiskop va abbatlarning pomestyelarini musodara qildi. Neystriyada va 
Akvitaniyada bunday ru-honiy yer egalari kо‘p edi. Ruhoniylardan musodara qilib olingan 
yerlar ham benefitsiylarga aylantirildi. 
G‘arbiy Yevropa tarixida bu narsa birinchi marta о‘tkazilgan katta sekulyarizatsiya