Mavzu: Frank davlatida feodalizmning yuzaga kelishi 4-soat Reja

(lot.dunyoyiy degani, davlat tomonidan cherkov mulkini dunyoviy mulkka aylantirish)
edi, 
ya’ni cherkov mulkini tortib olib, dunyoviy kishilar qо‘liga topshirish edi.
1
Middle Ages
Cambridge University Press, 2000.P.8. 

---

Imperator Karl Buyuk 
Karl Martellning o’g’li Pipin III Pakana ham (741—768) avval faqat mayordom unvoni bilan 
yurdi. Pipin hokimiyat tepasiga kelgach, papalar bilan dо‘stona munosabat о‘rnatishga harakat 
qildi. U cherkov yerlarini sekulyarizatsiya qilishdan bosh tortdi.
751 yilda Suasson shahrida frank zodagonlari yig‘ilishida Pipin frank qiroli deb e’lon qilindi. 
Oxirgi Meroving qiroli Xilperik III monastirga jo’natildi, umrining Merovinglarni chetlatishda 
yordam berganligi uchun papaga minnatdorlik yuzasidan Pipin Pakana langobardlarga qarshi 
755—756 yillarda ikki marta yurish qilib, chunki langobardlar papani siqib, Rimni bosib olish 
xavfini solayotgan edilar. 
Pipin III pakana papa Stefan II (752—757) ga 756-yilda Ravenna va Rim viloyatlarini 
«hadya» qildi, shu tariqa VIII asrning о‘rtalarida Yevropada cherkov papa davlati rashkil topdi, 

---

(bu davlat Rim shahrining bir qismini egallagan,’’papa davlati’’-Vatikandir, u 1922 yildan beri 
yashab kelmoqda).
Karl Buyuk Karolinglar dinastiyasining eng atoqli namoyandasi edi. U 46 yil (768-814) 
hukmronlik qildi. Karl katta sarkarda va istilochi edi. Karl Buyukning shaxsan о‘zi 50 dan ortiq 
yurishda qatnashdi. U 773—774 yillarda langobardlarga qarshi urushib, langobardlar poytaxti 
Paviyani bosib oldi va qirol Dezideriyni taxtdan tushirdi. Langobardiya shundan keyin о‘z mus-
taqilligini yо‘qotdi, frank qirolligiga |qо‘shib olindi, graflar tomonidan idora qilina boshlandi. 
Keyinchalik Karl Langobardiyaga о‘g‘li Pipinni vitse-qirol qilib tayinladi. Karlni ’’franklar va 
langobardlar’’qiroli deb e’lon qilishdi. 
VIII asrning 70-yillarida Karl arablar bilan ham urush qildi. U 778 yilda Pireneya tog‘lari 
orqasiga yurish qilib, Saragosa shahrini bosib olishga harakat qildi. Yurish muvaffaqiyatsiz 
chiqadi Saragosani ololmaydi.Qaytishda Ronseval darasida franklarga mahalliy aholi basklar
hujum qiladi.Bu jangda franklar otryadi deyarli qirib tashlanadi. Halok bо‘lganlar qatorida Bretan 
markasining grafi Roland ham bor edi. Keyincha bu epizod «Roland haqida qо‘shiq» nomli 
mashhur dostonga mavzu bo’ldi
2
. 
Karl Buyukning Ispaniyaga 2chi marta yurishi 801-yildagi yurish natijasida Barselona shahri 
tortib olinib,bosib olingan yerlarda Ispan markazi tuzilib,franklar davlatining chegara viloyatiga 
aylantirildi, va bu okrugga Barselona grafligi deb nom berildi. 
Karl Buyukning sakslar bilan urushi 30 yildan ortiq (772 yildan 804 yilgacha) davom etdi.
Sakslar G‘arbiy Germaniyadagi eng katta qabila edi. Ular Reyndan El’bagacha chо‘zilgan juda 
katta hududda yashar edilar. Karl sakslarni dastlab VIII asrning 70- yillarida bо‘ysundirdi.
Avval g‘arbiy sakslar-vestfallar (ular Reyn va Vezer daryolari о‘rtasida yashar edilar)
bо‘ysundirildi. Undan keyin Ostfallar-sharqiy sakslar (ular Vezer daryosining sharqida yashar 
edilar) bo’sundirildi. 777 yilda Paderbornda bо‘lgan syezdda saks qabilalarining boshliqlari
Karlga qasamyod qildi. Bu esa sakslarning ko’pchiligi tomonidan xiyonat deb qabul qilinib, 
franklarga qarshi kurashning kuchayishiga olib keldi.
778 yilda sakslar qо‘zg‘olon kо‘tardilar, bu qо‘zg‘olondan maqsad franklar zulmidan xalos 
bо‘lish edi. Qо‘zg‘olon kо‘targan sakslarning asosiy boshliqlaridan biri — vestfallar gersogi 
Vidikund qimmatbaho in’omlarga sotilib, 785 yilda sakslarga xiyonat qildi va Karl tomoniga о‘tdi. 
Nihoyat, 804-yilga kelib, Saksoniya batamom Karl Buyuk imperiyasi tarkibiga kiritildi.
Sakslar bilan urishish vaqtida Karl Sharhiy Yevropadagi boshqa xalqlar bilan ham urush olib 
borishga majbur bо‘ldi. U polab (El’ba bо‘yi) slavyanlari bilan urushdi va bu qabilalardan ba’zilari 
— lyutichlar va lujichanlarga — xiroj soldi, Dunayning о‘rta oqimidagi avarlar (sharqik, 
xunnlarga yaqin qabila bo’lib,VI asrning oxirlarida O’rta Yevropada vujudga kelganlar. Ular 
Dunay bo’yi rayonlaridagi slavyan qabilalarini bir qismini o’ziga bo’ysundirgan) asos solgan 
Avariya podsholigi
franklarga qaram bо‘ldi. Karl Buyuk zamonida uning chegaralari g‘arbda Ebro 
daryosi, Pireneya tog‘laridan Atlantika okeanigacha, sharqda El’ba va Dunay daryolari va Adriatik 
dengizi qirg‘oqlarigacha, shimolda Friz (yoki Nemis) va Boltiq dengizlarigacha, janubda deyarli 
janubiy Italiyagacha bordi. Papa davlati ham Karl Buyuk davrida unga bо‘ysunuvchi vassal davlat 
bо‘lib qoldi. 
Frank qiroli qо‘l ostidagi yerlarning juda kengayib ketishi, Karl Buyukni va uning 
maslahatchilarini unvonini (titulni) о‘zgartirish tо‘g‘ri keldi. 800 yil 25-dekabr kuni Avliyo Pyotr 
ibodatxonasida Rim papasi Lev III Karlni imperator deb e’lon qildi va unga toj kiydirdi
3
.
Juda katta bir davlatni idora qilish uchun Karl ma’muriy apparatni qayta tuzib chiqdi. 
Karl Buyukning idora qilish markazi qirol saroyi— palatsiy edi. Yuqori mansabdagi 
amaldorlarning butun ishi shu palatsiyda markazlashtirilgan edi. Bular;