Mavzu: Fosfor va uning xossalari

Dars usuli: an’anaviy

I. Tashkiliy qism a) salomlashish b) davomadni aniqlash d) siyosiy daqiqa

Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O‘tilgan mavzuni esga solish;uyga vazifani so`rash	10 daqiqa
3	Yangi mavzuni yoritish:	15 daqiqa
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 daqiqa
5	Darsga yakun yasash va baholash	5 daqiqa
6	Uyga vazifa	2 daqiqa

II. Yangi darsning bayoni.

Tuzlar kislotalar va asoslar qoldiqlaridan (metall atomi yoki ammoniy NH₄ va b.) tuzilgan deb hisoblash mumkin. Tuzlarning formulalarini tuzishda quyidagi qoidani yodda tutish lozim:Asos qoldig‘i (metall atomi yoki ammoniy NH₄ va b.) indeksidagi sonning uning valentligiga ko‘paytmasi kislota qoldig‘i indeksidagi sonning shu qoldiqning valentligiga ko‘paytmasiga tengAgar A - asos qoldig‘i bo‘lsa, K - kislota qoldig‘i; m- asos qoldig‘i valentligi bo‘lsa, n - kislota qoldig‘i valentligi; x- asos qoldig‘i indeksidagi son bo‘lsa, y - kislota qoldig‘i indeksidagi son. ^m A_x ⁿ K_y ^m A_x ⁿ K_y ^m A_x ⁿ K_y ^m A_x ⁿ K_y Misol sifatida alyuminiy sulfat Al_x(SO₄)_y tuzining formulasini tuzishni o‘rganamiz: Alyuminiy — asos qoldig‘i va uning valentligi 3 ga teng. Sulfat — kislota qoldig‘i va uning valentligi 2 ga teng.  m=3Al³ n=SO₄ .Alyuminiy bilan kislota qoldig‘ining valentligini ifodalovchi sonlarning eng kichik ko‘paytuvchisini topamiz. 2 va 3 sonlarining eng kichik ko‘paytuvchisi 6 bo‘ladi Tuz molekulasidagi alyuminiy atomlari soni x=6:3 = 2; kislota qoldig‘i soni y=6:2=3.Tuzlar hosil bo‘lishiga va tuzilishiga qarab o‘rta, nordon va asosli tuzlarga toifalanadi. O‘rta tuz - metall atomi kislota tarkibidagi barcha vodorod o‘rnini olgan va metal atomi va kislota qoldig‘idan iborat murakkab modda (alyuminiy fosfat- A1PO₄, kaliy xromat - K₂CrO₄, kaliy permanganate- KMnO₄, natriy atsetat - CH₃COONa Nordon tuz — metall atomi kislota tarkibidagi vodorodning bir qismini o‘rnini olgan va metall atomi hamda vodorod va kislota qoldig‘idan iborat murakkab modda. Kislota tarkibidagi vodorodlar metallga chala almashgan holda hosil bo‘ladi (natriy gidrokarbonat — NaHCO₃, kaliy gidrosulfid — KHS, litiy gidrosulfat — LiHSO₄).

Asosli tuz — tarkibida metall atomi va kislota qoldig‘i bilan birga gidroksid guruhi tutgan murakkab modda. Asos tarkibidagi gidroksid kislota qoldig‘iga chala almashgan holda hosil bo‘ladi (magniy gidroksbbromid —Mg(OH)Br, alyuminiy gidroksosulfat — A1(OH)SO₄). Tuzlar orasida ikki tuzning birgalikda uchrab turish holati ham ma’lum bo‘lib bunday tuzlarni qo‘sh tuz (aralash tuz) deb ataladi va kimyoviy formulalari qo‘shib yozilishi ham alohida yozilishi ham mumkin: masalan, kaliy-alyuminiy sulfat (achchiqtosh) KA1(SO₄)₂ yoki K₂SO₄·Al(SO₄)₃ K₂SO₄·Al₂(SO₄)₃, xlorli ohak Ca(OCl)Cl.

Qizil qon tuzi — K₃[Fe(CN)₆] sariq qon tuzi — K₄[Fe (CN)₆] kompleks tuzlarining vakillaridir.