Tilda urg‘uning amaliy ahamiyati
- o‘zbеk tilidа urg‘u gаp tаrkibidаgi so‘zlаrni bir-biridаn аjrаtishgа xizmat qiladi.
- So‘zni yoki so‘z shаkllаrini bir-biridаn fаrqlаshgа hаm yordаm bеrаdi.
- Gap mazmunini kuchaytirishga yordam beradi.
FONETIK HODISALAR
FONETIK
HODISALAR
1. Tovush tushishi
3. Tovush almashishi
2. Tovush ortishi
Fonetik o‘zgarishlar
Og‘zaki:
kitop(b) (tovush almashishi)
go‘sh(t) (tovush tushishi)
shoyir (tovush ortishi)
Yozma:
angla (tovush almashishi)
og‘zaki (tovush tushishi)
achchiq (tovush ortishi)
Fonetik o‘zgarishlar
So‘z yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida
Shakl yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida
Fonetik o‘zgarish turlari (so‘z yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida)
Tovush almashishi
Tovush tushishi
Tovush ortishi
bo‘ya
o‘yin
isi
sovi
past
achi
bo‘yoq
+q→
+q→
sovuq
+a→
o‘yna
+ay→
pasay
+q→
issiq
+q→
achchiq
Fonetik o‘zgarishlar
buyur+uq→
→buyruq
So‘zning asos qismida
tila+k+i→
→tilagi
So‘zning qo‘shimcha
qismida
- tara+q+i→tarog‘i
- tara+q→taroq+i→tarog‘i
Asos hamda qo‘shimchada
Bir so‘z tarkibida birdan ortiq fonetik o‘zgarishlarning kuzatilishi
Bir turi: sanog‘i
son+a→sana
sana+q→sanoq
sanoq+i→sanog‘i
Har xil turi: o‘ynoqi
o‘yin+a→o‘yna
o‘yna+qi→o‘ynoqi
Klaster. Fonetika bo‘limi haqida o‘zlashtirgan bilimlaringizni quyidagi sxemaga tartibi bilan zina shaklida yozib chiqing.
TOPSHIRIQLAR
Fonetika
TOPSHIRIQLAR
“Tasavvur olami” usuli. Ushbu usul o‘quvchining fikrlash qobiliyatini shakllantirish, tasavvur olamini kengaytirishga yordam beradi.
Shuningdek, yangi mavzuni mustahkamlashda ham foydalanish mumkin.
Topshiriq. Berilgan rasm asosida og‘zaki matn tuzing. Matndan fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlarni yoddan aytib bering.
- Quyida keltirilgan matndagi fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlar sonini aniqlang. Do‘stning senga qanchalik muhabbati borligini bilmoqchi bo‘lsang, uning eng yaxshi ko‘rgan narsasini so‘ra, shunda hamma narsa ayon bo‘ladi. Shu ikkalasidan keyin ham u qovog‘ini solmasa, bunday do‘stni boshga ko‘tarish, shirin jon bilan barobar tutish kerak.
A) 5 B) 3 C) 6 D) 4
2. Quyida keltirilgan misralarda qanday fonetik o‘zgarishlar kuzatiladi?
Ona − u, bag‘rida millat beshigi, Qalbida yopilmas qadr eshigi, Allasi oromdir − hayot qo‘shig‘i, Ayol omon bo‘lsa, dunyo go‘zaldir.
A) tovush almashishi, tovush orttirilishi, tovush tushishi B) tovush almashishi, tovush ortishi C) tovush almashishi, tovush tushishi D) tovush ortishi, tovush tushishi
MAVZU BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI
MAVZU BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI
3. Yer uzra qo‘ndi oqshom,
oy shu’lasi bir mayin.
Kel, oppog‘im, kel, erkam,
men seni allalayin.
Dudog‘ing guldan xushbo‘y, yuzlaring undan xushro‘y.
Kel, oppog‘im, bag‘rimga
jajji boshginangni qo‘y.
She’riy parchada qaysi turkumga oid so‘zlar fonetik o‘zgarishga uchragan?
- ot, sifat, fe’l
- ot, sifat, ravish
- sifat, fel
- ot, sifat, olmosh
4. Qaysi gapda fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlar bir xil gap bo‘lagi vazifasida kelgan?
A) Yoshligidan tabiiy fanlarga shunday mehr qo‘ydiki, bu fanlarning sirli olami uning butun borlig‘ini chulg‘ab oldi.
B) Bolaning ko‘ngli cho‘kmasin deb yumshoq o‘rindiqqa o‘tqazdi.
C) Oltin makre balig‘ining go‘zalligi uning ola-chipor, ko‘kimtir suzgichlarining oltin singari tovlanib turishidadir.
D) Qushlar sovuq kunlar boshlanishi bilan issiq o‘lkalarga uchib ketishadi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Do'stlaringiz bilan baham: |