Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

MA’RUZA MASHG‘ULOTLARINING MAVZULARI

№	Mavzular	Soat
	III- SEMESTR
1	Falsafaning fan va duyoqarashga doir mohiyati.	4
2	Borliq falsafasi (Ontologiya)	4
3	Rivojlanish falsafasi.	2
4	Bilish nazariyasi	4
5	Mantiq bilish nazariyasining tadqiqot ob’yekti.	4
6	Jamiyat va inson falsafasi	2
7	Axloqiy qadriyatlar (Etika).	2
8	Estetika nazariyasi	2
9	Global jarayonlar va barqaror taraqqiyot.	2
10	Global korrupsiya ijtimoiy-madaniy inqiroz oqibati.	4
Jami:		30
	IV- SEMESTR
11	Din madaniyat fenomeni.	2
12	Buddaviylik va Xristianlik dini tarixi va falsafasi.	4
13	Islom dini tarixi va falsafasi.	2
14	Islom qadriyatlari.	2
15	Diniy mutaassiblik va dindorlik	4
Jami:		14
	Jami:	44

Seminar mashg‘ulotlari bo‘yicha ko‘rsatma va tavsiyalar

№	Seminar mashg‘ulotlari mavzulari	Soat
	III- SEMESTR
1	Falsafa dunyoni anglash usuli.	4
2	Borliq falsafasi (Ontologiya)	4
3	Rivojlanish falsafasi.	2
4	Bilish fenomenologiyasi	4
5	Mantiq bilish nazariyasi tadqiqot obyekti.	4
6	Jamiyat va inson falsafasi	2
7	Axloqiy qadriyatlar. (Etika)	2
8	Estetika nazariyasi	2
9	Global jarayonlar va barqaror taraqqiyot.	2
10	Global korrupsiya ijtimoiy madaniy inqiroz oqibati	4
Jami:		30
	IV- SEMESTR
11	Din madaniyat fenomeni.	2
12	Buddaviylik va xristian dini tarixi va falsafasi	4
13	Islom dini tarixi va falsafasi.	4
14	Islom qadriyatlari.	2
15	Diniy mutaassiblik va dindorlik.	4
Jami:		16
	Jami:	46

IV. Mustaqil ta’lim va mustaqil ishlar

№	Mustaqil ta’lim uchun tavsiya etiladigan mavzular:	Soat
	III- SEMESTR
1	Falsafa turmush tarzi va dunyoni anglash usuli (insho tayyorlash).	2
2	Abu Nasr Forobiy va G‘azzoliyning falsafa ilmiga oid qarashlarini qiyosiy tahlil etish (Farobiyning Siyosat falsafasi va G‘azzoliyning Kimyoi saodat asarlari asosida).	2
3	Yevropa mutafakkirlari Platon, Betsiy, R.Dekart, D.Yumning falsafaga oid qarashlarini qiyosiy tahlil etish va fikrlarga izoh berish.	2
4	Parmenid va Melesning borliq haqidagi qarashlaridagi farqlar va umumiylikni aniqlash (Melesning borliq haqida nomli asari asosida esse tayyorlash).	2
5	SHarq mutaffakkirlarining borliq haqidagi qarashlari tasnifi (al-Forobiyning siyosat falsafasi, “Fozil odamlar shahri”, A. Nasafiyning “Zub-atul haqoyik” asarlari asosida).	2
6	Platon ontologiyasining teistik (metafizik) jihatini Timey dialogidagi g‘oyalari asosida tahlil etish.	2
7	Noklassik ontologiyaning yo‘nalishlari va mohiyati bo‘yicha esse tayyorlash. (M.Xaydeggerning “Borliq va vaqt” asari asosida).	2
8	Aristotel, Forobiy va Kantning ontologiyasida kategoriyalar tasnifini qiyosiy tahlil etish va farqlarini aniqlash, esse tayyorlash, krossvord tayyorlash.	2
9	Tabiatshunoslikning zamonaviy konsepsiyalari (esse tayyorlash) (Fizika, ximiya, geologiya, minerologiya, astronomiya, informatika sohasida O‘zbekistondagi kashfiyot va ixtirolar bo‘yicha ma’lumot bazasini tayyorlash).	2
10	A.Fitratning “Oila asari”da oila qurish tartiblari va farzand tarbiyasi, “Raxbari najot” risolasining “Baxtsiz odamlarning ikki toifasiga” oid qarashlari bo‘yicha esse tayyorlash, videorolik tanlovini o‘tkazish.	2
11	Avloniyning “Madaniyat to‘lqinlari” maqolasi va E.Tofflerning “Uchinchi to‘lqin” asarini qiyosiy tahlil etish.	2
12	Axborotlashgan jamiyat va uning istiqbollari mavzusida esse tayyorlash (A.Toynbi, E. Toffler, S. Xantington asarlarining qiyosiy tahlili asosida)	2
13	Global jarayonlar dialektikasi mavzusida tahliliy ma’ruza tayyorlash va uning taqdimotini o‘tkazish.	2
14	Globallashuv, globalistika va barqaror taraqqiyot tushunchalarining o‘zaro aloqasi va farqi mavzusida esse tayyorlash, uning taqdimotini o‘tkazish.	2
15	Davlat va huquq tizimida din omili mavzusida esse tayyorlash.	2
16	Diniy tashkilotlar faoliyati mavzusida esse tayyorlash.	2
17	Diniy fanatizmning asoslari va manbalari mavzusida esse tayyorlash.	2
18	Dunyo xalqlari madaniyatidagi umumiylik va farqlar bo‘yicha videorolik tayyorlash.	2
19	Dunyo xalqlari miflari haqida ma’ruza matni va krossvord tayyorlash.	2
20	J.Rumiy va M.SHelerning inson tabiatiga oid qarashlarini qiyosiy tahlil etish.	2
21	J.Rumiyning “Quyoshda ham dog‘ bor” deganda nimani nazarda tutadi. (Ichindagi ichindadur asari asosida axloq tarbiyasiga oid esse tayyorlash);	2
22	J.Rumiyning “ovchi va lochin” rivoyatining mohiyati va uning tarbiyaviy ahamiyatini tahlil etish (Ichindagi ichindadir asari asosida).	2
23	Zamonaviy axloqiy tarbiyaning yutuqlari va kamchiliklari bo‘yicha esse tayyorlash.	2
24	“Islom nurli ma’rifat dini” mavzusida (esse tayyoyorlash).	2
25	Islom dini, uning asosiy oqimlari va yo‘nalishlari (esse tayyorlash).	2
26	Islomda inson huquqlari himoyasi, ijtimoiy tenglik adolat va tolerantlik bo‘yicha krossvord tayyorlash.	2
27	Korrupsiya tushunchasi va uning oqibatlari mavzusida viktorina o‘tkazish, video roliklar tanlovi tashkil etish (talabalarning viktorinasini o‘tkazish).	2
28	Koevolutsiya va invayronmentalizm: muammo va yechim mavzusida esse tayyorlash, (O‘zbekistonda Qizil kitobga kiritilgan hayvonlar va o‘simliklar haqida ma’lumotlarni aniqlash) O‘zbekiston tabiati mavzusida krossvord tayyorlash.	2
29	Qur’on sura va oyatlari ma’nosini hozirgi davr voqeligiga bog‘lab esse tayyorlash (Klaster yoki T sxemasi usulidan foydalaniladi, sura yoziladi va yonida uning hozirgi davrda amaliyotdagi ifodasi, masalan Qur’onning 96-surasining mohiyati dunyo va O‘zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar misolida ochib beriladi).	2
30	Al Forobiy “Fozil odamlar shahri” Nizomulmulk “Siyosatnoma”, Fitrat “Muxtasar islom tarixi”, G‘azzoliy “Kimyoi saodat”, Rumiy J. Masnaviy, 40 rivoyatga sharh, E.Fromm “Душа человека”, S.Xantington “Sivilizatsiyalar to‘qnashuvi”, E.Toffler “Uchinchi to‘lqin” asarlarining tahlili.	2
	IV Semestr
31	M. Behbudiyning “Padarkush yohud tarbiyasiz bolaning taqdiri” dramasini sahnalashtirish va namoyish etish (potoklar va guruhlararo).	2
32	M.Behbudiyning “Yoshlarga murojaat” va “Muxtaram yoshlarga murojaat” maqolalari, SH. Mirziyoyevning Yoshlarga murojaatini tahlil etish va esse tayyorlash.	2
33	Qo‘shimcha vazifa: “Ona yurtim tabiati” mavzusida videoroliklar tanlovini tashkil etish.	2
34	Senekaning “Lutsiliyga axloqiy xatlari”ni tahlil qilish va har bir xatning ahamiyatni hozirgi davr nuqtayi nazaridan baholash, (talaba har bir xatning mazmunini o‘zining faoliyati bilan bog‘lab ochib berish, o‘z hayotidagi xatolarni aniqlashi lozim).	2
35	Sog‘lom turmush tarzini qaror toptirishda tarbiya shakllarining uzviyligi, estetik tarbiyaning turlari va yo‘nalishlariga oid videorolik tayyorlash.	2
36	Tasavvufning falsafiy jihatlari (esse tayyorlash).	2
37	Temur tuzuklarining zamonaviy boshqaruv tizimidagi ahamiyati mavzusida esse tayyorlash.	2
38	Terrorizm tushunchasi, shakllari, sabablari va unga qarshi kurash mexanizmlari.	2
39	Tushunish va tushuntirishning o‘zaro dialektikasi mavzusida esse tayyorlash (Gamader, Diltey, Xaydeger asarlari asosida).	2
40	“O‘zbekiston san’ati rivojlanish tarixi va hozirgi zamon” mavzusida taqdimot tayyorlash. O‘zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlar mavzusida talabalar konferensiyasini tashkil etish.	2
41	O‘zbekistonning arxitektura yodgorliklarining qiyosiy tahlili bo‘yicha videorolik tayyorlash, “Mening yurtim” loyihasi doirasida har bir talaba o‘zining viloyatidagi arxitektura yodgorliklarining tarixiga oid taqdimot tayyorlashi maqsadga muvofiq.	2
42	Forobiy va Ibn Sinoning ontologik qarashlarini sufizm ontologiyasi bilan qiyosiy tahlili etish.	2
43	N.Tusiyning mantiqiy qarashlari mavzusida esse tayyorlash. Ibn Sinoning mantiqiy qarashlari mavzusida esse tayyorlash.	2
44	Farobiyning sillogizm haqidagi ta’limoti mavzusida esse tayyorlash.	2
45	Yassaviy Xoja Ahmadning “Devoni hikmat” asari bo‘yicha esse tayyorlash. Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya etiladi.	2
	Jami:	90

V. Fan o‘qitilishining natijalari (shakllanadigan kompetensiyalar)

Fanni o’zlashtirish natijasida talaba:

• dunyo haqidagi eng qadimgi va zamonaviy falsafiy, ilmiy, diniy bilimlarni o‘rganish asosida professional faoliyatni to’g’ri tashkil etish, ijtimoiy mas’uliyatni oshirish, davlat siyosatiga daxldorlik tuyg’usini shakllantirish;
• ijtimoiy jarayonlarni mustaqil tahlil qilish qobiliyatiga ega bo‘lishi;
• yangi ontologiyaning yo‘nalishlari, gen ontologiyasi, bioontologiya, tibbiyot
ontologiyasining ijtimoiy ahamiyatini, fizik va falsafiy ontologiyaning o‘zaro aloqasi va farqlarini bilish, axborotlashgan jamiyatda texnologiyalardan foydalanishda inson va jamiyat manfaatlarini himoya qilish;
• tabiat ontologiyasida biosfera va noosferaning o’rni, ijtimoiy ekologiya, ekologik ta’lim va tarbiya haqida yaxlit tasavvurga ega bo‘lishi, ulardan hayotda va kasbiy faoliyatda zamonaviy ilmiy tadqiqotlarda foydalana olishi;
• ijtimoiy faoliyatida dinning ijtimoiy, kommunikativ va kompensatorlik, falsafasining dunyoqarashni shakllantiruvchi va metodologik, fanning mafkuraviy va bunyodkor kuch funksiyalari mutanosibligini ta’minlashi;
• internet ijtimoiy tarmoqlarida axborotni tanlash va ulardan foydalanish usullarini egallashi;
• o’zining kasbiy faoliyatida mustaqil qarorlar qabul qilishi;
• bakalavriatning mos yo‘nalishi bo‘yicha raqobatbardosh umumkasbiy tayyorgarlikka ega bo‘lishi:
• kiberterrorizm va kiberzuravonlikka qarshi mafkuraviy immuniteti shakllangan bo‘lishi;
• globallashuv va barqaror taraqqiyotning omillarini korrupsiyaning global ma’naviy inqiroz oqibati ekanligini bilishi, unga qarshi kurashda daxldorlik tuyg’usi shakllangan bo‘lishi. ijtimoiy jarayonlarni prognozlashtira olish.
• tana va ruh sog’ligi, tafakkur xavfsizligini ta’minlash, sog’lom turmush tarziga rioya qilish malaka va ko’nikmalariga ega bo‘lishi kerak.


VI. Ta’lim texnologiyalari va metodlari:
• ma’ruzalar;
• interfaol keys-stadilar;
• seminarlar (mantiqiy fikrlash, tezkor savol-javoblar);
• guruhlarda ishlash;
• taqdimotlarni qilish;
• individual loyihalar;
• jamoa bo’lib ishlash va himoya qilish uchun loyihalar.


VII. Kreditlarni olish uchun talablar:

Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to’la o’zlashtirish, tahlil natijalarini to’g’ri aks ettira olish, o‘rganilayotgan jarayonlar haqida mustaqil mushohada yuritish joriy va oraliq nazorat shakllarida mustaqil ta’lim uchun belgilangan vazifa va topshiriqlarni bajarish uchun yakuniy nazorat bo‘yicha yozma ishni topshirish lozim.

Asosiy adabiyotlar.

1. Davronov Z., Shermuhamedova N., Qahharova M., Nurmatova M., Husanov B -

Sultonova A. Falsafa. - Toshkent: TMU, 2019.
2. Shermuhamedova N. A. Falsafa. 2-nashr. Toshkent: “Idris” nashriyoti, 2020.
3. Шермуҳамедова Н. А. Фалсафа. 2-нашр. Тошкент: Ношир, 2020. 667 - бет.
4. Masharipova G. K. Dinshunoslik. Toshkent, “Navro‘z" nashriyoti, 2019.
5. Maшарипова Г. K. Религиоведение. Taшкент Изд. «Навруз», 2019.
6. Жалилов Б. Диншунослик. - Тошкент: 2019.
7. Jonathon A.S. Brown, hadith. - England, 2000.
8. Гилазиев 3.3. Углубленное изучение истории и културы ислама. -Казан: Изд-во ДУМ РТ. 2009.
9. Иззетова Э., Пулатова Д. Философия. -Ташкент: Шаркшунослик, 2012.
10. Чумаков А.И1. Философия, учебник. 2-издание.-Москва: ИНФРА-М, 2018


Qo’shimcha adabiyotlar

11. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. - Тошкент: “Ўзбекистон”, 2017. - 488 б.

12. Jaspers K. The origin and goal of history. New Haven and London. Yale University Press. 1965. P - 77. (P - 19)
13. K. S.Guttenplan. J.Hornsby. C. Janavay. Reading philosophy. Blackwell Publishers Ltd. UK. 2003. P - 341.
14. А. Азами. Введение в Ҳадисоведенис. Казан; 2011
15. А. Фитрат. Танланган асарлар —Тошкент: Маънавият, 2010 -301
16. Абу Хомид Ғаззолий Кимёи саодат / Икки дунё саодатига элтувчи билим. - Самарқанд: Имом Бухорий халқаро маркази. 2019.
17. Илин И.В. Урсул А.Д. Образование, общество, природа. - Москва: изд-во МГУ, 2016
18. Кармин А.С., Новикова Е.С. Культурология. Киев, Харков-Минск. 2003
19. Курбонова Л. Фалсафий антропология ва элигология уйғунлигининг ўзига хос хусусиятлари. Фалс.фан. доктори. Дисс. -Тошкент: УзМУ, 2019
20. Лосев А.Ф. Бытие-Имя-Космос. -Москва: Мысл, 1993
21. Отамуродов С. Глобаллашув: миллатни асраш масъулияти -Тошкент:
Ўзбекистон, 2018
22. Рудутин А.А. Эстетика Москва: Изд-во Сентр, 2003
23. Румий Ж. Етти мажлис. -Тошкент: Янги аср авлоди ., 2019
24. Румий Ж. Маснавий. 40 ривоятга шарҳ. -Тошкент: Навруз, 2019
25. Сайид Муҳаммад Хотамий, Ислом тафаккури тарихи. -Тошкент: Минхож, 2003
26. Саифназаров И., Саифназарова Ф. Ёшлар ва оила-Ватан таянчи.-Тошкент: “Таълим нашриёти МЧЖ, 2018. -132 б.
27. Темур тузуклари. Китобни нашрга тайёрловчи. Жумабой Рахимов. -Тошкент: Шодлик нашриёти. 2018
28. Ўзбекистон фалсафаси тарихи. Аликулов Х. масъул муҳаррир, муаллифлар, жамоаси. Тошкент: Носҳир, 2013
29. Худойберганов Р. Ўлим ва барҳаётликнинг фалсафий методологик таҳлили. Тошкент: Ўзбекистон, 2017
30. Шарипов М. Мантиқ. -Тошкент: 2003
31. Яссавий Хожа Аҳмад Девони ҳикмат. -Тошкент: Наврўз, 2018
32. Шермуҳамедова Н.А. Борлиқ ва ривожланиш фалсафаси. -Тошкент: Ношир, 2018
33. Шермуҳамедова Н.А. Гносеология - билиш назарияси. -Тошкент: “Ношир”, 2011.
34. Шермуҳамедова Н.А. Инсон фалсафаси. -Тошкент, Ношир, 2016
35. Шермуҳамедова Н.А. Диний фанатизм феномени. / Инсон фалсафаси. Тошкент: Ношир, 2016 314-499 бетлар.
36. Шермуҳамедова Н.А. Фалсафа -Тошкент: Ношир, 2012. 1207-б.


Ахborot manbalari
37. www.ziyonet.uz
38. www.philosophy.ru.
TARQATMA MATERIALLAR












Сўфизмда Аллоҳни билиш

Ваҳий

Илҳом


















Зиддиятларнинг таснифи

Вужудга келиш хусусиятига кўра

Жамиятдаги типига кўра

Намоён бўлиш шаклига кўра

Ривожланишдаги ролига кўра

Зарурий

Антагонистик

Ички

Асосий

Тасодифий

Ноантагонистик

Ташқи

Иккинчи даражали



Фалсафа тарихида категорияларга
ёндашувларнинг хилма-хиллиги





Шарқ анъанасида ҳам, қадимги Юнонистонда ҳам
диалектика категорияларининг жуфтли хусусияти ва уларнинг
зиддиятли муносабатларини ҳал қилишга эҳтиёж англанади.
Диалектика категорияларига хос бўлган қарама-қаршиликлар
бирлигини тушунтиришга уринишлар жараёнида фикрлаш ва
борлиқнинг қарама-қаршиликларини бирлаштирувчи ягона
асосни топиш йўлида изланишлар олиб борилган. Мазкур
ёндашув натижасида диалектика категориялари умумий
ва фундаментал хусусият касб этиб борган.




апперцепция

борлиқни ақл

билан англаш, билиш,
уларни
ғояларда ифодалаш

перцепция
(лот.«perception» -
идрок этиш) ўзини
қуршаган дунёдаги
нарсалар ва ҳодисаларни сезгилар орқали идрок этиш

Ҳиссий билиш воситалари

Хаёл -онгда мавжуд образларни қайта ишланиши

Хотира ўтмиш ва ҳозирги замонни бирлашиши, уларнинг бир-бирига ўтиши



Тасаввурлар – бу бир пайтлар инсоннинг сезги аъзоларига таъсир кўрсатган ва кейинчалик мияда сақланиб қолган алоқалар .



Билишнинг эмпирик ва назарий
даражаларини фарқлаш мезонлари







Эмпирик тадқиқот замирида тадқиқотчининг ўрганилаётган объект билан амалда бевосита алоқа қилиши ётади.

Назарий билишда бошқа тадқиқот воситалари қўлланилади.

1 Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. М., 1979. 334-б.

2 Қаранг: Ойзерман Т.И. Проблемы историко-философской науки (Тарихий-фалсафий фанларнинг муаммолари). М., 1982. 57-б.

3 Кармиов И.А. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. –Т.: Ўзбекистон, 1997

4 Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунчалар ва қоидалар. –Т., 2000.

5 Ҳ.Пўлатов. Ўзбек мафкураси: ўзбек миллий уйғониш мафкураси ҳақида. Т., Мулоқот, 1991, №6,7. У.Абилов. Миллий ғоя: маънавий омиллар. –Т., Маънавият, 1999.

6 Қ.Хоназaров. Фалсафанинг ва бизнинг фалсафамизнинг йўли. «Правда Востока», 2001

7 «Основы философии». Т., 2004, Э.Юсупов. «Фалсафа». Т., 2005, «Фалсафа» Т., 2005

8 Спиркин А.Г. Философия. М., 2000. 243-б.

1 Гегель Г.В. Энциклопедия философских наук. Соч. Т. 1.М.: – С.145.

2 Гегель Г.В. Наука логики. Т. 1. – М.: 1970. – С. 467.

1 Гегель Г.В. Соч. Т. 5. – М, :937. – С.99.

9 Эйнштейн А., Инфельд Л. Эволюция физики. – М.: 1956. – С.156.

10 Аристотель. Сочинения в 4 т. М., 1975, т.1. 141-б.

11 А.Тойнби. Постижение истории. М., 1921. 33-б.

12 Н.Данилевский. Россия и Европа. М., 1991. 74-б.

13 Қаранг: Философия истории. 29-32, 47-49-б.

14 К.Ясперс. Смысл и назначение истории. М., 1991. 115-116-б.

15 М. Фишбейн. Религиозные традиции Иудаизма//Религиозные традиции мира. 253-б.

16 Очерки истории общественно-философской мысли в Узбекистане. Т., 1977. 12-б.

17 Е.В. Абдуллаев. Очерки культуры доисламской Центральной Азии: религия, философия, право. Т., 1998. 107-108-б.

18Юсупов Э. Инсон камолотининг маънавий асослари. Т., Университет, 1998, 38-б.

19Стоун И. Происхождение. Роман – биография Чарлза Дарвина. М., Политиздат. 1983. С. 273.

20Қаранг: Аъзамов А. Фан ва дин: одамзоднинг пайдо бЎлиши. «Тафаккур» журнали, 1999, 4-сон, 32-б.

21Фромм Э. Человек для себя. Минск, «Харвест», 2004. С. 18.

22Авлоний А.Ўсон миллат. Т., «Шарқ», 1993, 98-б.

23Byron. Don Juan. M., Foreign language publishing house, 1948. P. 124.

24ШиммелА.Жононменингжонимда, 44 – 45-б.

25Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. Т., «Маънавият», 2008, 58-б.

4 И.А.Каримов. “Ўзбекистон XXl асрга интилмоқда”. –Тошкент, “Ўзбекистон”, 1999 й, 33-34 бетлар.

5 Ўша адабиёт,3-4 бетлар.

6 Асқарали Шаропов. “Шарқ тафаккури хазинасидан”. “Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти”, 1986 йил, 128 бет.

1³ А.Навоий. “Маҳбуб-ул қулуб”, -Т., Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат наш. 1983 й, 41-бет.

1⁴ А.Навоий. “Ҳарайт-ул аброр”, -Т, 1989 й,55-бет.

26Комилов Н. Тасаввуф. I китоб. Т., «Ёзувчи», 1996, 48-б.

27Золя Э. Собрание сочинений в 26 томах. Т.24. М., ИХЛ, 1966. С. 7.

28Аль – Фараби.Социально-этические трактаты. Алма – Ата, «Наука», 1973. С. 3.

29 Ясперс К. Смысл и назначение истории. М., 1994. 141-б.

30 Қаранг: Печчеи А. Человеческие качества. М., 1985.

31 Қаранг: Смирнов С.Н. Глобальные проблемы в их взаимосвязи и взаимозависимости. // В кн. Экономическая проблема в современной глобалистике. М., 1985. 48-б.

32 Вернадский В.И. Химическое строение биосферы Земли и её окружения. М., 1960. 328-б.

33 Каримов И.А. Ўзбекистон Президентининг Бирлашга миллатлар ташкилотининг 1993 йил 28 сентябрдаги 48-нчи сессиясида сўзлаган нутқи. Т., «Ўзбекистон», 1993. Каримов И.А. Миллий хавфсизликдан умумий хавфсизлик сари. Бирлашган Миллатлар ташкилоти Бош Ассамблеясининг 50-йиллик юбилейи муносабати билан 1995 йилнинг 24 сентябридаги тантанали мажлисида сўзлаган нутқи// Иқтисод ва статистика, 1995, №10