Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Ekologik muammo.
«Ekosofiya»ning falsafaning muayyan, juda o‘ziga xos
qismi sifatida shakllanishi bir qator bosqichlarni bosib o‘tdi:
- XX asrning 50-yillari: ekologiyada ahvol yaxshi emasligini qayd etish;
- 60-godы: nazariy idrok etish uchun dastlabki urinishlar;
- 70-yillar: ijtimoiy harakatlarning amaliy faoliyatining boshlanishi («yashillar»
va boshqalarning);
- 80-yillar: aniq-ravshan bayon qilingan tamoyillar asosida harakatlar
amaliyotini ishlab chiqish;
- 90-yillar: global ekologik tafakkurning shakllanishi.
«Ekosofiya»ning rivojlanishiga A,Pechchei, G.Kommoner, A.King, L.Braun,
D.Medouz, G.Kan, J.Forrester, E.Pestel va boshqalar salmoqli hissa qo‘shdilar.
Hozirgi zamon globalistikasi ishlab chiqish bilan shug‘ullanayotgan xalqaro
nohukumat tashkiloti - Rim klubining paydo bo‘lishi va dastlabki 15 yillik faoliyati
italyan faylasufi va jamoat arbobi A.Pechchei nomi bilan bog‘langan.
Eng muhim ishlanmalar qatorida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
- Global miqyosdagi ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnik rivojlanish jarayonlarini
muvofiqlashtirish uchun maxsus transmilliy tuzilmalar yaratish haqidagi taklif
(E.Pestel, M.Mesarovich);
- Ekologik muvozanatlashtirilgan global iqtisodiy tizimlar nazariyasini ishlab
chiqish (L.Braun);
- Global ekologik va insonparvarlik etikasini shakllantirish (R.Atfild) va
boshqalar.
A.Pechcheining «taraqqiyot dinidan va mexanikaning kuch-qudratiga ko‘r-
ko‘rona ishonishdan» voz kechish va o‘z nigohini SHarqqa qaratish zarurligi, zero
«Osiyoning metafizik madaniyatlari materialistik g‘arb sivilizatsiyasini ko‘p narsaga
o‘rgatishi mumkinligi» haqidagi takliflaridan biri g‘oyat qiziqarlidir.
32
Қаранг: Смирнов С.Н. Глобальные проблемы в их взаимосвязи и взаимозависимости. // В кн. Экономическая 
проблема в современной глобалистике. М., 1985. 48-б.

---

Hozirgi kunda ekologik muammolarning naqadar dolzarbligini anglab etish uchun
BMTning global ekologik ma’lumotlari (1992) dan bir qator faktlarni keltirish
mumkin.
Ekologiya sohasida eng jiddiy masalalari sifatida quyidagilar e’tirof etilgan:
- chuchuk suvning etishmasligi (uning 63% qishloq xo‘jaligida, 23% sanoatda
va faqat 8% turmushda ishlatidadi);
- Dunyo okeanining ifloslanishi («o‘lik zonalarning» paydo bo‘lishiga qadar).
- Orolning qurishi (uning sathi 3 metrga pasaydi, yana 9-13 metrga pasayishi
va sho‘rlanishning 10 marta ortish kutilmoqda),
- Havoning halokatli tarzda ifloslanishi, xususan yirik shaharlarda (Parij,
Madrid, Rio-de-Janeyro, Tokio, Sidney, Toronto, London, Tegeran, Bangkok, Nyu-
York va boshqalar);
- Tuproq eroziyasi (tuproqning 15% allaqachon tiklab bo‘lmas darajada
eroziyaga uchragan);
- O‘rmonlarning yo‘q bo‘lib ketishi (har yili 16,8 mln gektar o‘rmon kesib
yuborilmoqda);
- Tabiiy ofatlar oqibatlari (toshqinlar, zilzila, bo‘ronlar, vulqonlar otilishi va
hokazo).
Umuman olganda ekologik muammo yadro urushini oldini olishdan keyingi
ikkinchi muammo bo‘lib qoldi va vaqt o‘tishi bilan birinchi o‘ringa chiqishi ham
mumkin. Kanadalik olim R.Pelke o‘zining «Envayronmentalizm va progressiv
siyosatning kelajagi» nomli ishida ta’kidlaganidek, ekologiya barcha insoniy
ehtiyojlar va istaklardan ham ko‘ra fundamentalroqdir, iqtisodiy muvaffaqiyatlar esa,
bundan buyon ekologik beqarorlik uchun to‘lanadigan adekvat baho sifatida qaralishi
mumkin emas.
SHunday qilib, alternativa shunday: insoniyat yohud o‘z sivilizatsiyasini
ekologiya nuqtai nazaridan modernizatsiya qiladi, yoki atrof muhit bilan birga
degradatsiyaga uchraydi.