Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари



Download 2,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/333
Sana02.03.2022
Hajmi2,63 Mb.
#478825
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   333
Bog'liq
Ìàâçó Ôàëñàôà ôàíèíèíã ïðåäìåòè, ìà=ñàäè, âàçèôàëàðè âà ìóàì

3. “Kategoriya”
so‘zi qadimga yunon tilidan olingan bo‘lib: «izohlash»,
«tushuntirish», «ko‘rsatish», degan ma’nolarni anglatadi. Uning mazmunidagi
bunday xilma-xillik qadimga davrlardanoq ilmiy tadqiqot yo‘nalishiga aylangan.
Falsafa tarixida ularni birinchi bo‘lib, Arastu ta’riflab bergan. U o‘zining
«Kategoriyalar» degan asarida ularni ob’ektiv voqelikning umumlashgan in’kosi
sifatida qarab, turg‘umlashtirishga harakat qilin. Xususan, uningcha quyidagi
kategoriyalar mavjud: «mohiyat» (substansiya), «miqdor», «sifat», «munosabat»,
«o‘rin», «vaqt», «holat», «mavqe», «harakat», «azob-uqubat». Bu turg‘umlashtirish,
o‘z vaqtida ilmiy bilishda juda katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Keyinchalik Arastu
«Metafizika» asarida «mohiyat», «holat» va «munosabat» kategoriyalarini ham
izohlagan.
XVII-XIX asrlarga kelib, falsafiy kategoriyalar tahlilida yangi davr vujudga
keldi. Xususan, I. Kant qarashlarida kategoriyalar «sifat» (reallik, inkor, chegaralash),
«miqdor» (birlik, ko‘plik, yaxlitlik), «munosabat» (substansiya va xususiyat, sabab va
harakat, o‘zaro ta’sir), «modallik» (imkoniyat va imkoniyatsizlik, voqelik va
novoqelik, zaruriyat va tasodif) tarzida izohlangan. Kantdan farqli o‘laroq, Xegel esa
mantiqiy kategoriyalarni: «borliq» (sifat, miqdor, me’yor), «mohiyat» (asos, xodisa,
mavjudlik), «tushuncha» (ob’ektiv, sub’ektiv, absolyut g‘oya) tarzida izohlagan.
Lekin shuni unutmaslik kerakki, bugun falsafadan boshqa xususiy fanlar ajralib
chiqqan davrda, fan kategoriyalari falsafiy kategoriyalardan tubdan farq qiladi. Har
qanday fan borliqning muayyan tomonlarini o‘rganar ekan, albatta o‘z kategoriyalar
apparatini shakllantiradi. Matematika «son», «differensial», «integral» kabi
1
Гегель Г.В. Соч. Т. 5. – М, :937. – С.99. 
10
Эйнштейн А., Инфельд Л. Эволюция физики. – М.: 1956. – С.156.


kategoriyalar bilan bog‘liq. Biologiyada «tur», «irsiyat», «o‘zgaruvchanlik» kabi
kategoriyalar mavjud. Ammo, muayyan fanlarning kategoriyalari ma’lum darajada
umumiy bo‘lsa-da, borliqning ayrim sohalaridagina qo‘llaniladi va mazkur sohalarga
xos bo‘lgan aloqalar va munosabatlarni aks ettiradi. Xususiy ilmiy kategoriyalar
alohida olingan xususiy ilmiy fanlarda qo‘llaniladigan, mohiyat nuqtai nazaridan
boshqa fanlarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan kategoriyalardir. Masalan, fizika,
kimyo geologiya, geografiya fanlari kategoriyalari xususiy xarakterga ega.
Falsafiy kategoriyalar fan kategoriyalaridan butunlay farq qiladi. Falsafiy
kategoriyalarning muhim xususiyati, ular o‘ta keng tushunchalar ekanligidir. 

Download 2,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   333




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish