Мавзу Эстетиканинг предмети. Эстетика тарихининг асосий босқичлари. (2-соат)

ХАЛҚ АМАЛИЙ САНЪАТИ 
Безакли амалий санъат амалий мақсадларга мўлжалланган 
бўлади. Уларнинг бадиий қиймати фойдали – амалий 
қийматидан келиб чиқади. Бу санъат тури инсон фаолиятининг 
бадиий бўлмаган соҳалари оралиғидан жой олади. 
Безакли амалий санъат инсон бадиий фаолиятининг илк 
кўринишлари бўлиб, унинг ибтидоси меҳнат жараёнлари билан 
чирмашиб кетган эди. У санъатнинг бошқа турларидан фарқли 
равишда тарихий тараққиётнинг кейинги даврларида ҳам 
бадиий ва фойдали – амалий фаолиятнинг қоришмаси сифатида 
қадимги маданият муҳим белгиларини ўзида сақлаб қолди. 
Безакли амалий санъат асосан маиший турмуш 
эҳтиёжларига хизмат қиладиган нарса буюмлар яратади. 
Гўзаллик қонунларига кўра, яратилган нарса-буюм, яъни шакл 
ва мазмунга мос нарса, яъни буюм яратишнинг ўзи санъат 
асари бўла олмайди. Нарса-буюмнинг амалий ва эстетик 
хислатларига ғоявий-бадиий амалий ва эстетик ифодалилик 
қўшилгандагина у санъат асари бўла олади. 

---

66 
Безакли амалий санъат асари даражасида ишланган нарса – 
буюм, яъни санъат асари ҳамма вақт муайян ғоявий-бадиий 
мазмунга эга бўлади. 
Безакли амалий санъат турлари кўп қиррали бўлиб, улар 
фойдали амалий жиҳатларига, нимага мўлжалланганлиги 
белгиларига қараб бир неча кўринишга эга бўлади: 
Масалан: Амалий-фойдали томон (уй-жихозлари, идиш-
товоқ, кийим-кечак ва бошқалар), моддий ашёси (тош, суяк, 
ойна, металл, сопол ва х.з.), ишлов бериш усули (ўймакорлик, 
кашта тикиш, бўртма матолар) ва бошқалардан иборат. 
Безак нақш билан чамбарчас боғлиқ. 
Нақш – моддий ашёлар билан, яъни нарса-буюм билан 
мустаҳкам ва бевосита боғлиқ эмас. битта нақш хилма-хил 
нарса-буюмларни безаб туради. Нақш нарса- буюмларнинг 
безакли бўлишига хизмат қилиш билан бирга ўзи ҳам мустақил 
амал қилади. Нақш қувонч ва қайғу, осойишталик ва безовталик 
каби умумий туйғу ва кайфият холатларни ифодалайди. 
Техника эстетикаси (дизайн)нинг вужудга келиши техника 
лойиҳаларининг миаиший нарса-буюмлар соҳасига ҳам татбиқ 
этилиши натижасида техника ва безакли амалий санъат бирлиги 
шаклланади.